Hanbelî Usûl Düşüncesinde İstishâbü'l-Hâl Delili

Öz: Fıkıh usûlünde “şer‘î - amelî hükmün kaynağı veya şer‘î - amelî hükme ulaştıran yöntem” anlamındaki şer‘î delilin türlerinden biri de istishâbü’l-hâldir. İstishâbü’l-hâl, varlığı bilinen bir durumun veya bir delile dayalı olarak sabit olmuş bir hükmün aksini gösteren bir delil bulunmadıkça devam ettiğine hükmetmektir. Bir şeyin varlık ve yokluk itibariyle bulunduğu hal üzere devam ettiği düşüncesine dayanan istishâbü’l-hâl, aksini gösteren bir delil bulunmadıkça mükellefin dinen / hukuken sorumlu olmaması (berâet-i zimmet) ve eşyadan yararlanmada serbestlik içerisinde olması (ibâha-yi asliyye) hükümlerinin dayanağını teşkil etmektedir. İstishâbü’l-hâl, Hanbelî usûl düşüncesinde Kitâb, Sünnet ve icmâ ile birlikte hücciyeti üzerinde ittifak edilmiş (müttefekun aleyh) delillerdendir. Hanbelî usûl bilginleri, istishâbü’l-hâlin berâet-i zimmet, ibâha-yi asliyye ve şer‘î hüküm istishâbı olarak bilinen türlerinin hücciyetinde görüş birliği içerisinde iken icmâ hükmünün istishâbında ihtilaf etmiştir. Literatür olarak Hanbelî usûl eserleriyle sınırlandırılan bu makalede önce Hanbelî delil anlayışı tespit edilecektir. Takip eden başlıkta istishâbü’l-hâlin tanımı, mahiyeti ve terimleşme süreci üzerinde durulacak, akabinde türleri -fürû fıkıhtaki örnekleri de dikkate alınarak- incelenecek ve bu türlerin delil değerleri hakkında bilgi verilecektir.