Collectiebeschrijving webcollectie maatschappijkritische websites

‘I don’t know, what do I know about it? All I know is what’s on the internet.’ Aldus sprak Donald Trump, destijds presidentskandidaat voor de Verenigde Staten, een halfjaar voor hij tot president verkozen werd. Maar wat er op het internet te vinden is, verschilt per seconde. Webpagina’s verschijnen en verdwijnen in ras tempo. De gemiddelde webpagina is slechts negentig dagen online. En aangezien “de geschiedenis van vandaag […] vooral online [wordt] geschreven”, betekent dat dat we het risico lopen dat er grote gaten in ons collectief geheugen ontstaan.

Personen en instituties die zich bezighouden met webarchivering, waarvan de Koninklijke Bibliotheek (KB) er één is, weten dat natuurlijk al veel langer. Dat is dan ook precies de reden dat de KB in 2007 gestart is met het aanleggen van een webarchief, waarin websites over de Nederlandse taal, cultuur en geschiedenis worden gearchiveerd. Anno december 2017 maken er meer dan 13.000 Nederlandse websites deel uit van dit webarchief.

In de tien jaar dat het KB-webarchief inmiddels bestaat, is er tweemaal grootschalig onderzoek gedaan naar het webarchiveringsproces aldaar. Van 2012-2016 werd in het project WebART, een samenwerkingsproject van de KB, de Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Centrum Wiskunde en Informatica (CWI), onderzocht hoe het webarchief bruikbaar gemaakt kan worden voor wetenschappers. In 2016-2017 heeft Kees Teszelszky onderzoek gedaan naar verschillende aspecten van webarchivering bij de KB, te weten: selectie van, opslag van en toegang tot de gearchiveerde websites.

Uit deze onderzoeken zijn verschillende aanbevelingen ten behoeve van het optimaliseren van het KB-webarchief gekomen. Zo leverden wetenschappers in WebART het commentaar dat het “webarchief van de KB wel een beetje braaf is”. In het rapport dat uit zijn onderzoek is voortgevloeid besteedt ook Kees Teszelszky aandacht aan de aard van de inhoud van de websites in het archief. Hij concludeert onder meer dat de collectie “inhoudelijk aan waarde [zou] winnen als meer sites worden gearchiveerd met inhoud die politiek, religieus of anderszins abject of omstreden is en daarom juridisch bezien op het randje, maar die wel van groot historisch belang in de toekomst kunnen worden.”

Twee andere belangrijke aanbevelingen die uit onderzoek van laatstgenoemde voortvloeiden waren dat gebruikers beter geïnformeerd moeten worden over het webarchief – hoe de inhoud tot stand is gekomen, wat het bevat en wat hiervan de waarde is als erfgoed en bron voor de wetenschap – en dat het webarchief van de KB in context geplaatst moet worden, zoals dat al wel gebeurd met andere bijzondere delen van de collectie.8 Dit is een belangrijke voorwaarde om een collectie op te slaan in een e-depot.

De collectie die ten grondslag ligt aan dit verslag, evenals de collectiebeschrijving zelf, vloeien direct voort uit de aanbevelingen van bovengenoemde twee kritische beschouwingen van het KB-webarchief. Voor het eerst in de tien jaar dat de KB zich bezighoudt met webarchivering is er ruimte gekomen voor een ingrijpende inhoudelijke verruiming van de selectie. Er is een collectie samengesteld van circa vijfhonderd websites die politiek of maatschappelijk omstreden of ‘op het randje’ zijn of maatschappijkritische inhoud bevatten, en die een bron zijn van huidige maatschappelijke tendensen en in die hoedanigheid als belangrijke bron van de huidige tijdgeest kunnen dienen voor toekomstige historici.