Kırık Hayatlar Romanında Güzel ve Yüce Üzerine

Türk romanın önde gelen isimlerinden biri olan Halit Ziya Uşaklıgil (1865-1945) 1924 yılında yazdığı Kırık Hayatlar romanında bir ailenin başına gelen olayları konu edinir. Tanzimat Fermanı ile ilk adımı atılan değişim süreci sosyal hayatta, özellikle toplumun en küçük parçası olan ailede hissedilmeye başlar. Devrin romanına da yansıyan bu değişimler, farklılaşan bakış açıları ve değişen değer yargılarıyla okura sunulur. Özellikle Servet-i Fünûn romanında Batı medeniyetiyle yakından ilişki kurma ve bir rol model gibi görülen yaşam tarzı ve kültürü benimseme ön plana çıkar. Modernleşme başlığıyla değişen estetik değerler kılık kıyafete ve bedene özgü estetik yargılarla dönemin edebiyat eserlerinde dikkati çeker. Dönem yazarları romanlarında, estetik zevk dâhilinde, güzelleşme ve güzelleştirme iptilasını abartılı denilecek kadar önemsemeyi vurgular. Bu bağlamda başta sanat olmak üzere birçok alanda incelemesi yapılabilen estetik, insan ve insana dair her unsurda karşılığını bulur. Yapı elemanlarını estetik süje, estetik obje, estetik değer ve estetik yargının oluşturduğu estetik, deneyimleyeninin zevkini yansıtır. Estetik deneyimin öncelikli amacı haz alımıdır. Bunun sonucunda ise estetik bir değerlendirme yapılır ve bir yargıya ulaşılır. Güzelin bilimi olarak ortaya çıkan ve güzele ulaşmak için bir yargıya varmayı hedefleyen estetik hakkında zamanla farklı görüşler de ortaya atılır. Yücelik beraberinde getirdiği heyecan, korku, dehşet ve saygı kavramları ile estetik biliminin güzelden sonra en çok ilgilendiği bir diğer kavram hâline gelir. Zamanla bu kavramların olumsuzları da estetik bilimine dâhil olur ve estetiğin alanı giderek genişler. Duyu organlarımız aracılığıyla aldığımız, duyumun bilimi olarak da görülen estetik, güzel kadar çirkini, yüce kadar aşağıyı ve trajik kadar gülünç olanı yani komiği de içinde barındırır. Bu çalışmada Halit Ziya Uşaklıgil’in döneminin estetik anlayışıyla tefrika ettiği ancak daha sonra yayımladığı Kırık Hayatlar romanı estetik açıdan ele alınacak, romanda estetik değer verilen unsurlar incelenecektir. Söz konusu çalışmanın amacı, estetik beğeninin her zaman inceleme konusu edildiği şiir sahasının dışında, romandaki işleyişine bir örnek sunmak ve Kırık Hayatlar romanındaki estetik unsurları güzel ve yüce bağlamında tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler: Halit Ziya Uşaklıgil, Kırık Hayatlar, estetik, güzel, yüce.

On The Beautiful and The Sublime in The Novel of Kirik Hayatlar

One of the leading names in Turkish novels, Halit Ziya Uşaklıgil (1865-1945), deals with the events that happen to a family in his novel Kırık Hayatlar, written in 1924. The changes that were first taken with the Tanzimat Fermanı begin to be felt in social life, especially in the family, which is the smallest part of society. These changes, which are also reflected in the novels of the period, are presented to the reader with different perspectives and changing value judgments. Especially in the novel Servet-i Fünûn, establishing a close relationship with Western civilization and adopting a lifestyle and culture that is seen as a role model come to the fore. The changing aesthetic values under the title of modernization attract attention in the literary works of the period with aesthetic judgments specific to clothing and body. In their novels, writers of the period emphasize the exaggerated importance of beautification and beautification addiction within the scope of aesthetic pleasure. In this context, aesthetics, which can be examined in many fields, especially in art, finds its counterpart in humans and every element related to humans. Aesthetics, which is formed by the structural elements of aesthetic subject, aesthetic object, aesthetic value and aesthetic judgment, reflects the pleasure of the experiencer. The primary purpose of aesthetic experience is to receive pleasure. As a result, an aesthetic evaluation is made and a judgment is reached. Different views have emerged over time about aesthetics, which emerged as the science of beauty and aims to reach a judgment in order to reach beauty. Sublimity, with its accompanying concepts of excitement, fear, horror and respect, has become another concept that aesthetics science is most interested in after beauty. Over time, the negatives of these concepts are also included in aesthetics science and the field of aesthetics expands. Aesthetics, which is also seen as the science of sensation that we receive through our sense organs, includes the ugly as well as the beautiful, the low as the sublime and the comical as well as the tragic, in other words, the comical. In this study, Halit Ziya Uşaklıgil's novel Kırık Hayatlar, which was serialized with the aesthetic understanding of its time but published later, will be discussed from an aesthetic perspective, and the elements that are given beautiful and sublime aesthetic value in the novel will be examined. The aim of this study is to present an example of how aesthetic taste functions in the novel, outside the field of poetry, where it is always the subject of study, and to identify the aesthetic elements in the novel Kırık Hayatlar in the context of the beautiful and the sublime.

Keywords: Halit Ziya Uşaklıgil, Kırık Hayatlar, aesthetic, beautiful, sublime.