Procesevaluatie en effectmeting programma School aan Zet

Eind 2011 hebben de toenmalige bewindslieden van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met
zowel de PO-Raad als de VO-raad (hierna de sectorraden) een Bestuursakkoord gesloten over
de periode 2012-2015. Ten grondslag hieraan lagen de gedeelde ambities van OCW en de beide
sectorraden om op landelijk niveau de kwaliteit van het funderend onderwijs te versterken en
hogere prestaties van alle leerlingen te bevorderen. In de akkoorden werden deze ambities vertaald
in een reeks concrete resultaatafspraken of streefdoelen. Het sluiten van de Bestuursakkoorden
2012-2015 volgde op een periode waarin al flink was ingezet op de verbetering van
onderwijskwaliteit (vgl. Kwaliteitsagenda’s 2008-2011 voor PO en VO). Inmiddels is er een
volgend hoofdstuk aan het kwaliteitsbeleid toegevoegd, in de vorm van het Bestuursakkoord PO
2014-2020 en het Sectorakkoord VO 2014-2017. In grote lijnen bestendigen en verstevigen
deze nieuwe akkoorden de ingeslagen richting. Wel zijn de streefdoelen algemener gedefinieerd
en komen het organisatie- en bestuursniveau als verbeterpunten nadrukkelijker in beeld.

Om scholen te activeren aan de slag te gaan met de doelen uit de Bestuursakkoorden 2012-2015
heeft OCW begin 2012 het programma School aan Zet (SaZ) ingericht. Dit programma, dat
wordt uitgevoerd door het Platform Bèta Techniek, had de opdracht om met scholen die dat
wensen te reflecteren over hun vertaling van de doelen in de akkoorden naar eigen schooldoelen
(‘vraagarticulatie en focus’) en hun aanpak om deze te bereiken. SaZ neemt daarbij niet de
functie van de reguliere partijen binnen de ondersteuningsstructuur over, maar heeft tot doel
door middel van reflectie de vraagsturing op de markt voor ondersteuning te versterken. De kern
van het SaZ-programma betreft dus het activeren en stimuleren van scholen bij het verkrijgen
van inzicht in hun vraag door het aanbieden van gesprekken met een expert (‘critical friend’),
het geven van feedback, het delen van informatie en kennis, en het inzichtelijk maken van welke
ondersteuning en expertise beschikbaar is (‘makel- en schakelfunctie’).
De algemene doelen van SAZ in termen van bereik in 2012-2015 waren:
- In het PO sluiten 3000 scholen (en hun besturen) zich aan bij SaZ en werken aan één of
meerdere beleidsprioriteiten (dit komt overeen met circa 50% van de scholen in het PO). Dit
doel is uiteindelijk in 2013 bijgesteld naar 2500 scholen;
- In het VO sluiten 450 scholen (en hun besturen) zich aan bij SaZ en werken aan één of
meerdere beleidsprioriteiten (dit komt overeen met circa 60% van de scholen in vo). Dit doel
is uiteindelijk in 2013 naar boven bijgesteld naar 700 scholen in het VO;
- In het (V)SO sluiten 150 scholen (en hun besturen) zich aan bij SaZ en werken aan één of
meerdere beleidsprioriteiten.

In 2013 constateerde SaZ dat scholen vooral moeite hadden vast te stellen waar ze in hun organisatieontwikkeling
stonden. Niet altijd lukte het hen goed zicht te krijgen op de aspecten die ze
konden verbeteren. In 2013 werd daarom door School aan Zet besloten voor het VO de focus te
verleggen naar de ondersteuning (reflectie) van scholen bij hun ontwikkeling naar een lerende
organisatie en werd gewerkt met het Ontwikkelmodel lerende organisatie. In 2014 volgde ook
het PO. Ook het nieuwe Bestuursakkoord PO (2014-2020) en het Sectorakkoord VO (2014-
2017), met als prominent thema de lerende organisatie, hebben in beide sectoren de zet gegeven
naar deze nieuwe aanpak.
De opdracht aan SaZ was om de scholen te activeren op: 1) meer inzicht in hun uitgangssituatie
met betrekking tot de bestuursakkoorddoelen, 2) formuleren van eigen ambities gericht op deze
doelen, 3) actief ondersteuning zoeken bij deskundigen of elkaar om deze ambities te verwezenlijken,
en 4) inzicht verwerven in de effecten van hun gekozen aanpak. Aanname (de beleidstheorie)
van de bestuursakkoorden was en is dat wanneer scholen met de doelen van het bestuursakkoord
aan de slag (zouden) gaan, de kwaliteit van het onderwijs verbetert en
schoolresultaten beter worden. En dus was ook de aanname dat wanneer School aan Zet scholen
activeerde om met de bestuursakkoorden aan de slag te gaan: ‘Het verwachte resultaat (op
schoolniveau) [is] dat de aanpak van het onderwijs en de organisatie van de onderwijsprocessen
hiermee verandert. Op leerlingniveau is de verwachting dat uiteindelijk betere resultaten op de
doelen uit de bestuursakkoorden worden bereikt.’