Çukurova Hemşirelik Sempozyumu Özet Kitap

Tıbbi Hataların Azaltılmasında Hemşirelik Hizmeti Süreç Yönetimi

Dr. Dudu ALPTEKİN

Çukurova Üniversitesi Abdi Sütcü Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu

dudubaysal@hotmail.com ORCID: 0000-0003-2612-7379

Türk Dil Kurumu (TDK)'nun hemşirelik terimleri sözlüğüne göre tıbbi hata; Tanı, tedavi, bakım hizmetlerinde sağlık ekibi üyelerinin tedbirsizlik ve dikkatsizliği sonucunda hastanın yaşamı ve sağlığını sürdürmesine doğrudan etki eden istenmeyen uygulama ve olaylar şeklinde tanımlanmıştır. Tıbbi hata kavramı için yanlış bir işlemin uygulanması veya planlanan bir işlemin istenildiği şekilde gerçekleştirilememesindeki başarısızlık,  uygulamanın sadece yanlış yapılmasıyla değil, yapılması gereken uygulamanın yapılmaması gibi bir çok durum konuşulanabilinir. Kısaca tıbbi hata hastada zarara sebep olma potansiyeli olan ya da hastaya zarar verebilen, tedavi süreci boyunca ortaya çıkan başarısızlıklardır.

Literatürde Amerika Birleşik Devletlerin (ABD)' de her yıl251.000 kişinin tıbbi hatalar ile karşı karşıya kalındığı vetıbbi hataların tüm ölümlerin %9,5'ini içine aldığını, kalphastalıkları ve kanserden sonra üçüncü büyük ölüm nedeni olduğu belirtilmiştir.İngiltere' de her yıl 40.000, Kanada' da 5.000-10.000 arasında, Almanya' da ise her yıl 25.000 kişinin tıbbi hatalar nedeniyle yaşamını yitirdiğinden söz edilmektedir. Ülkemizde tıbbi hataların sayısal verileri tam olarak bilinmemesine rağmen, Güvenlik Raporlama Sistemi (GRS)'ne2016 yılı içerisinde bildirilen hata sayısı 74383 olmuştur, 2017 yılı raporuna göre ise bu sayı 101841 olarak belirtilmiştir.

Tıbbi Hataların Sınıflandırılması

Tıbbi Hataların Nedenleri

Tıbbi hatalar sadece tek bir nedenin sonucunda değil; birçok faktörün bir arayagelmesiyle meydana gelmektedir. Bunlar, kabaca üç ana başlık altında toplanabilir;

• İnsana bağlı faktörler (yorgunluk, yetersiz eğitim, önlem almama, dikkatsizlik,iletişim yetersizliği, zamansızlık, yanlış karar verme, mantık hatası, tartışmacı kişilikyapısına sahip olma vb.),

• Kurumsal faktörler (iş yeri yapısı, politikalar, idari/finansal yapı, liderlik, personelin yanlış dağıtımı vb).

• Teknik faktörler (yetersiz otomasyon, yetersiz veya eksik cihazlar, kararvermeye yönelik destek eksikliği, entegrasyon eksikliği).

Genelde hemşirelik mesleği ile ilgili olarak yapılan hata sınıflaması ise; bakımın standart sürecini uygulama ve izlemede yetersizlik, hastaların durumundaki değişikliklerin takip edilmesinde ve değerlendirilmesinde yetersizlik, doktor istemlerinin yanlış algılanması, mevcut sistem protokollerinin takip edilmemesi, iletişim eksikliği, kayıt tutmada yetersizlik, hasta güvenliği ve değerlendirilmesiyle ilgili yaklaşımların eksikliği olarak sıralanmaktadır.

İlaç Hatası

Hasta güvenliğini etkileyen yaygın olarak görülen hata tiplerinden biridir.İlaç hatası; "ilacın sağlık çalışanının, hastanın veya üreticinin kontrolünde olmasına rağmen, hastanın ilaçtan zarar görmesine ya da uygun olmayan ilacı almasına sebep olan önlenebilir bir olay" olarak tanımlamıştır. İlaç kullanımı hekimin reçeteyi yazması ile başlayan, eczacı tarafından ilacın tedariki ile devam eden, hemşire tarafından ilacın hazırlanması ve hastaya uygulanması ile son bulan çok yönlü bir süreçtir. İlaç hatalarının bildirilmesi, sağlık personelinin bireysel karar vermesine bağlıdır.Sağlık çalışanlarının hatayı iletmeme nedenleri, hataları önemsemediklerinden ve hatayı bildirmeye korktuklarından kaynaklanabilir.İlaç hatalarının önlemenin tam olarak ilaç hatalarının rapor edilmesi ile mümkün olabileceğini vurgulanmaktadır.

İlaç Uygulama Hatalarında Hemşire Yönetim Süreci

Yüksek risk grubu ilaçların uygulanması ile ilgili kılavuz ve kontrol listeleri ile beraber yazılı prosedürler geliştirilmelidir.Yapılan hatalar kaydedilmeli, ilaçlı tedavi hatalarını toplamak ve kaydetmek için cezalandırması olmayan bir sistem kurulmalıdır.İstemler yazılı ya da elektronik ortamda alınmalı, doktor tarafından yazılı istem yapılmamış ilaçlar hazırlanmamalıdır.İlaç uygulamalarında 8 ilkeye dikkat edilmelidir.İlaç uygulama hatalarının önlenmesinde sürekli eğitim (online, web tabanlı, simülasyon eğitimleri) verilmelidir.Teknoloji temelli uygulamalar (barkod yardımlı ilaç uygulaması, bilgisayar destekli order girişi) ile ilaç uygulama güvenliğini artırma yoluna gidilmelidir.

Cerrahi Hatalar

Önlenebilir tıbbi hataların yaklaşık yarısını oluşturan ve en çok raporlanan hatalar arasında yer alan cerrahi işlem hataları; yanlış taraf, yanlış ameliyat, yanlış hasta, yanlış nakil, yanlış organ, yabancı cisim unutulmasını içeren hatalar olup; "ölüm ya da ciddi fiziksel veya psikolojik yaralanmalar ya da bu gibi olayların oluşma riskini içeren beklenmedik olaylar" olarak tanımlanmaktadır.Literatürde cerrahi süreç ile ilişkili hataların gerçekleştiği dönemlerin sırasıyla; cerrahi girişim öncesi, sırası ve sonrası dönemde oluştuğu görülmektedir.Hatanın nerede ve ne zaman oluştuğunu bilmek bu hataları önlemede önemlidir.

Hemşire kaynaklı cerrahi hataların en sık nedeni ise klinik cerrahi işlem hazırlığı, makyaj, protez ve değerli eşyalarının çıkarıldığının teyit edilmemesi olarak görülmektedir. Ülkemizde

Sağlık Bakanlığı GRS raporunda aylık bildirim hızı en düşük olan hata bildirim grubunun, cerrahi hatalar olduğu görülmüştür.Cerrahi hataların, diğer hatalara göre sağlık çalışanlarındaki algı açısından malpraktis ile daha fazla ilişkilendirilmesinin, bildirim artışında kısmi dirence sebep olduğu düşünülmektedir.

2008 yılı itibari ile Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) "Güvenli Cerrahi Hayat Kurtarır" sloganı ile cerrahi süreçten kaynaklanan hataların önüne geçmek için adım atmıştır.Bu durum için de güvenli cerrahi listeleri oluşturulmuştur.Listede yer alan her kontrol basamağı, önlenebilir cerrahi zarar ihtimalinin ortadan kaldırılmasına yönelik klinik kanıtlara ve uzman görüşlerine dayanılarak eklenmiştir. Güvenli bir cerrahi uygulamanın gerçekleştirilmesinde cerrahla birlikte tüm ameliyat ekibinin sorumluluğu bulunmaktadır. Kontrol Listesi ameliyat ekibi arasında koordinasyon sağlayacak şekilde 'Klinikten ayrılmadan önce' ve ameliyathanede 'Anestezi verilmeden önce', 'Ameliyat kesisinden önce' ve 'Ameliyattan çıkmadan önce' bölümlerinden oluşur.Hemşirelerin bu bölümlerin tamamını uygulama ve uygulamanın yönetilmesinde sorumlulukları vardır.

Düşmeler

Joint Commission International (JCI) hasta düşmelerini, "hastada yaralanmaya neden olan ya da olmayan plansızca yere iniş" şeklinde tanımlamıştır.DSÖ tarafından hasta düşmeleri; yatakta veya odada meydana gelen düşmeler ve hastane genelinde oluşan düşmeler şeklinde iki gruba ayrılmıştır.Düşmelerin muayene masasından, sedyeden, yataktan, banyoda, taşıma sırasında, kısıtlamalardan kurtularak, takılma, tökezleme, bayılma, kayma vb. biçiminde oluştuğu belirlenmiştir.Düşmeler, hastanede yatan hastalar için major bir güvenlik sorunudur.Düşmeler, Amerika'daki hastanelerde en yaygın bildirilen ve önlenebilir olaylardır. Hastanede yatan hastaların yaklaşık %15'i hastanede kaldıkları süre esnasında en az bir kez düşmektedir Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization-WHO) tarafından 2016 yılında 424 bin ölümcül düşme meydana geldiği ve düşmelerin istenmeyen yaralanma ya da kazalarda dünya çapında ikinci ölüm nedeni olduğu bildirilmiştir. Ülkemizde de hasta düşmeleri ve düşme oranları üzerine yapılan çalışmalarda kliniklerdeki düşme sıklığı oranı %0.8 ile %20.9 arasında, düşme riski oranı ise %10 ile %82.9 arasında değişmektedir. 

Düşmeler, bireyde yaralanma ve fonksiyon kayıplarına yol açarak hastanede kalış süresinin uzamasına, tedavi maliyetinin artmasına, yaşam kalitesinin azalmasına aynı zamanda hasta, hasta yakınları, bakım verenler hastane personelinde anksiyete ve korku gelişmesine neden olmaktadır.Hasta düşmeleri bakım kalitesiniyansıtmakta ve hemşirelik hizmetlerinin yeterliliğini sorgulamaktadır. Hastanelerde güvenli ortamın sağlanaraksürdürülmesi ile hastayı ikincil yaralanmalarda korumak hemşirenin en önemli yasal ve etiksorumluluklarından biridir.

Düşmeleri Önlemeye Yönelik Uygulanan Hemşirelik Girişimleri

Hastayı düşme riski değerlendirme araçları ile değerlendirmek; düşme için en önemli basamaktır.Literatürde değerlendirme araçları çeşitliliği bulunmaktadır.Kurumlar hasta değerlendirmelerini yapmalıdır.Bireye ve çevrye uydun düşme politikaları geliştirilmelidir.

Hastane Enfeksiyonları

Sağlık kuruluşlarında, özellikle hastanelerde, yaygın görülen sağlık hizmeti ile ilişkili enfeksiyonlar (SHİE), hastanede yatış süresini uzatan, maliyeti, morbidite ve mortalite oranlarını artıran, bakım ve izlem standartlarının yetersizliğinden kaynaklanan tıbbi hatalardan biri olarak kabul edilmektedir. Sağlık hizmeti ile ilişkili enfeksiyonlar, sağlık kurumuna başvuru sırasında bulunmayan, kuluçka döneminde de olmayan, tedavi ve bakım sürecinde her hastadan birinde oluşan enfeksiyonlardır. Bu enfeksiyonlar, cerrahi alan enfeksiyonu, nazokomiyal pnömoni, ventilatör ilişkili pnömoni, katater ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonu ve üriner sistem enfeksiyonudur.

Hastane enfeksiyonlarının izlenmesi, tedavisi ve önlenmesinde hemşirelik hizmetleri çok önemli bir yer tutmaktadır. Günümüzde hastane enfeksiyon oranları, hastanelerdeki bakım kalitesinin en önemli göstergesi olarak kabul edilmektedir.Hemşireler hastane ortamında bakım, tedavi, tanıya yardım amacıyla yaptıkları birçok invaziv girişim nedeniyle hasta ile doğrudan veya dolaylı temas halindedirler.Hemşireler hastane enfeksiyonların önlenebilir olduğunun bilincinde olmalı, enfeksiyonların önlenmesi ve kontrolü ile ilgili tüm dünyada kabul edilen uluslararası önlemler konusunda güncel bilgilere sahip olmalı, bu bilgileri uygulama ile pekiştirerek hastalara en etkili bakımı vermelidir.

Kan Transfüzyon Hataları

Günümüzde kan parenteral bir solüsyon olarak kullanılmaktan çıkıp her bileşeninden yararlanılan ve yaygın kullanılan komplike bir ilaç haline gelmiştir. Dolayısıyla kan tıp için önemli bir hammadde olmuştur.Kan transfüzyonu hayat kurtarıcı çok önemli bir girişim olabilir.Ancak, tüm diğer tıbbi girişimler gibi, akut ya da gecikmiş komplikasyonlarla sonlanabilir ve transfüzyonla bulaşabilen enfeksiyonlar bakımından yüksek risk taşır.Kan transfüzyonu, hemşirelerin aktif rol aldığı, büyük sorumluluklar üstlendiği bir uygulamadır ve hemşire, transfüzyonun hazırlanması, transfüzyon öncesi, sırası ve sonrası değerlendirmelerden sorumludur.Olası komplikasyonların önlenmesi için transfüzyon süresince hasta takibinin düzenli yapılması gerekmektedir.

Kan transfüzyon işleminde hemşirelerin başlıca sorumluluk ve uygulamaları ise; Açıkça kan isteme nedenini ve aciliyet derecesini laboratuvara ileterek kan istemek, hastalara kanın risklerini yararlarını ve olası alternatiflerini açıklama ve uygun olduğu durumlarda transfüzyonu yazılı bilgi sağlama,gerekmesi halinde acil taşımayı da içeren kan toplama sisteminin talep edilmesi, doğru kanın hasta için doğru şekilde etiketlenmiş olunması, transfüzyon süresince hastayı izlemek, transfüzyon sırasında eğer istenmeyen bir durum gerçekleşirse diğer ilgili sağlık personellerinin de hasta yönetimine dâhil edilmesidir.

Sonuç

Son yıllarda hemşirelerde tıbbi hata yapma oranında ve tıbbi hatalarla ilgili şikayet ve davalarda bir artış gözlenmektedir.Fakat çarpıcı şekilde Tıbbi hataların bildiriminde hemşirelerin hekimlerden daha titiz davrandıkları görülmektedir.Bunu destekler şekilde Sağlık bakanlığı GRS'de en fazla tıbbi hata yapan meslek grubu hemşirelik olmasına karşın tıbbi hatalar konusunda en çok geri bildirim yapan meslek grubunu da hemşireler oluşturmuştur.Bu durum sağlık bakanlığı GRS raporunda sağlık çalışanlarının çoğunluğunun hemşirelerden oluşması, sağlık bakım süreçlerinin tamamında aktif olarak rol almaları ve diğer personele göre hata bildirimi konusunda farkındalık düzeylerinin daha yüksek olmasından kaynaklandığı şeklinde yorumlanmıştır. Hemşirelik sürecinin adımları uygulanmalı: Problemin/gereksinimin tanımlanması, Planlama, Uygulama, Değerlendirme. Her bir adımın uygulanmasında kritik düşünmenin kullanılması ile meydana gelebilecek yan etkilerinin görülmesi olasılığı daha az olacaktır.İlaç uygulamalarında 8 doğru ilkenin önemi belirtilmeli.Kayıtların teknolojik gelişmeler doğrultusunda doğru ve tam tutulması ve yapılan hataların kayıt altına alınması hususunda tüm sağlık çalışanları cesaretlendirilmelidir.Kişiler ceza alacağı korkusuyla yaptıkları hataları gizlemekte ve hata oranı artmaktadır.Hemşirelik prosedürlerine ait talimatnameler oluşturularak standardizasyon sağlanmalıdır.Eğitimler düzenlenmelidir (sağlık eğitim sisteminde düzenlemeler, hizmet içi eğitimler gibi).Sağlık kurumlarında personele uygun çalışma ortamı (yeterli sayıda personel, uygun mesai saatleri vs.) sağlanmalıdır.Hemşire hataları görüşülürken hemşire bilirkişiye başvurulması gereğinin de önemini vurgulanmalıdır.

KAYNAKLAR

1. http://www.tdk.gov.tr/, Erişim tarihi: 21.09.202
2. Aktan, U., & Atay, S. (2021). Hemşirelerin Tıbbi Hatalarda Tutumları ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Acıbadem Univ. Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(2), 376-384.
3. Güven, Ş., Şahan, S., & Ünsal, A. (2019). Hemşirelerin tıbbi hata tutumları.İzlek Akademik Dergi, 2(2), 75-85.
4. İlaç Hatalarını Rapor Etme ve Önleme Koordinasyon Konseyi (NCC MERP)
5. Bailey CG, Engel BS, Luescher JN, Taylor ML. Medication Errors In Relation To Education & Medication Errors In Relation To Years of Nursing Experience
6. Durmaz A. Hastaların Hastaneye Yatmadan Önce Kullandıkları İlaçların Kliniğe Kabul Edildikten Sonra Kullanımı İle İlgili İlaç Hatalarının İncelenmesi. Hemşirelik Esasları Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
7. https://www.jointcommissioninternational.org
8. https://www.who.int
9. https://kalite.saglik.gov.tr
10. Bulut, S., Gülengün, T. Ü. R. K., & Şahbaz, M. (2013). Hemşirelerin Hasta Düşmelerini Önlemeye Yönelik Uygulamalarinin Belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik Ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(3), 163-169.
11. https://www.transfusionguidelines.org

Yoğun Bakım Hemşireliğinde Dijital Süreç Yönetiminin Hasta Bakımına Etkisi

Uzm. Hemşire Esra BULMUS,

Adana Şehir EAH. bulmusesra14@gmail.com ORCID: 0000-0001-7133-7186

Küreselleşmeyle birlikte sağlık sistemlerinde meydana gelen hızlı değişimler dijitalleşmenin geliştirilmesine yönelik çabaları zorunlu kılmaktadır. Dijital sağlık sistemi birbiriyle bağlantılı yazılım sistemlerinden ve yeni teknolojilerden yararlanarak toplumun ihtiyacı olan sağlık bakım hizmetlerinin kalitesini arttırmayı amaçlar. Dijital sağlık araçları içerisinde tele-tıp/tele-sağlık, elektronik sağlık kayıtları, "büyük veri" ve yapay zekâ (AI) algoritmaları kullanan halk sağlığı gözetimi, kablosuz sağlık sensörleri, görüntüleme, mobil sağlık ve klinik karar verme için sağlık analitiği yer almaktadır. Dijital sağlık sistemi ile;

• Hastalara ait veriler kayıt altına alınarak saklanabilir,
• Hastanedeki tüm sağlık çalışanları dijital sağlık sistemi üzerinden hasta verilerine ulaşabilir,
• Yazılım sistemi üzerinden teknolojik cihazların birbiriyle iletişimi ile elde edilen sonuçlar değerlendirilerek tedavi, bakım gibi planlamalar yapılabilir,
• Bireylerin ihtiyaç duydukları anda güvenli bir şekilde sağlık bakım hizmeti almasını sağlayan birbiriyle iletişim içerisinde olan dijital bir evren oluşturulabilir.

Bu amaçla 1961 yılında kurulmuş olan Sağlık Bilgi ve Yönetim Sistemleri Derneği (HIMMS) amacı "daha iyi sağlık" için sağlık hizmetlerinin ulusal düzeyde bilgisayar sistemine aktarılmasını sağlamaktır. Elektronik sağlık kaydı adaptasyon modeli (EMRAM) ise hastanelerin HIMMS sertifikası uygunluk seviyelerini belirlemektedir. Türkiye 2010 yılı itibariyle hastanelerde dijitalleşme süreçlerine büyük önem vermiş ve bu konuda Türkiye Avrupa'ya rol model konuma gelmiştir. 15 Aralık 2022 tarihinde yapılan HIMSS Avrasya Sağlık Bilişimi ve Teknoloji Konferansında HIMSS kriterlerini sağlayarak sertifika almış 250'den fazla hastanenin olması Türkiye'yi Avrupa'nın liderliğine taşımıştır. 2008 yılında ise Türkiye'de tüm sağlık kuruluşlarında HBYS (Hastane Bilgi Yönetim Sistemi) üzerinden hastaların elektronik sağlık verilerine ulaşılabilmesi sağlanmıştır.

Yoğun bakım üniteleri (YBÜ) sağlık çalışanlarının birçok görev ve sorumlulukla çalıştığı karmaşık ve yoğun ortamlardır. Hemşireler, bakım ve tedavi süreçlerinde önemli sorumlulukları olduğu için elektronik sağlık kayıtlarını düzenli olarak kullanmaktadırlar. Hastanelerde dijitalleşmenin artmasıyla birlikte; Hemşireler elektronik hasta kayıtlarından, hasta hakkındaki demografik verilere, laboratuvar sonuçlarına, radyoloji sonuçlarına ulaşarak hastaların fizyolojik parametrelerini, bakım süreçlerini ve hastada gelişebilecek riskleri değerlendirebilirler. Hasta verileri düzenli ve tam olarak kayıt altına alındığı için veri kayıplarının önüne geçilerek hata yapma riski azaltacaktır. Hastalara yapılan her türlü tanı, tedavi ve bakım bilgisayar sisteminde kayıtlı olduğu için malpraktis gibi hukuki davalarda kanıt oluşturacaktır. Bilgisayar sistemlerindeki yazılım programları hastaların normal olamayan laboratuvar değerlerinde, stabil olmayan vital bulgularında, alerji, ilaç-ilaç etkileşimi, ilaç-besin v.b gibi etkileşimi gibi durumlarda, ağrı kontrolünde, enfeksiyon riski gelişebilecek durumlarda uyarı sistemiyle sağlık çalışanlarına bilgi vermektedir. Bu uyarı sistemleri kaçırılmış hemşirelik bakımlarını ve hata riskini azaltarak hastaya verilen bakımın kalitesini arttırır. Sistemde kayıtlı hasta bakım planları yoğun iş sürecinde çalışan ve mesleğe yeni başlayan hemşirelere rehber niteliği taşımaktadır. Yapılan çalışmalarda elektronik hasta kayıtlarının iş yükünü azalttığı, kanıt niteliği taşıdığı, ilaç hatalarının azalttığı, tüm birimler arasında etkili iletişim sağladığı ve hasta bakım kalitesini arttırdığı görülmüştür. Dijitalleşme sürecine girmemiş kâğıda dayalı birimlerde okunaksız el yazıları, manuel veri girişi, laboratuvar sonuçlarının bulunamaması gibi durumlar yoğun bakım ünitelerindeki iş akışını engelleyebilir. Bu nedenle bilişim sistemlerinin hastaya ait verileri kayıt altına alarak Karar Destek Sistemleri (KKDS) oluşturulmasında yardımcı olacağı düşünülmektedir. Hastaların bakım ve tedavi süreçlerinde KKDS'ler belirli iş planı oluşturarak bakım kalitesini arttırmayı amaçlamaktadır. Literatür incelendiğinde hasta bakım kalitesini arttırmak ve hasta güvenliğini sağlamak için çalışmalar bulunmaktadır. 

• Türkiye'de dijital bir hastanede yapılan bir çalışmada HBYS üzerinden sepsis erken uyarı sistemi oluşturulmuştur. Sağlık çalışanlarının HBYS aracılığıyla sistemde oluşan uyarı sistemlerini görmesi sepsiste erken tanı ve tedaviyi sağlayarak yoğun bakım sepsis kaynaklı mortalite yüzdesini %49.7'den %22.21'e düşürmüştür.
• Yapılan bazı çalışmalarda elektronik kayıt tutmanın hasta bakım süresini azalttığını, bazı çalışmalar bu süreyi değiştirmediğini. veya bu görevlerinin hasta bakım süresini arttırdığı saptanmıştır.
• Öztürk ve ark (2022) yaptıkları çalışmasında hemşireler hasta bakım planında hastaya özgü tanılar olması gerektiğini ve elektronik hasta bakım kayıtlarının hasta bakım kalitesini arttırdığını bildirmişlerdir.
• Nekoei-Moghadam ve ark (2020)'ı tıbbi hataları azaltmanın ilk adımının sağlık kuruluşlarında sağlık bilgi sistemlerini geliştirmek, çalışanları hataları bildirmeye teşvik etmek ve hemşirelerin iş yükünün azaltılmasını sağlayacak planlamalar yapmak olduğunu vurgulamışlardır.
• Conroy ve ark (2015)'ı sabah servis vizitlerinde tüm bakım kriterlerini değerlendiren bir e-kontrol listesi ile hasta verilerinin değerlendirilmesinin medikal dikkati arttırdığını ve rutin uygulamalardaki eksiklikler tamamladığını bildirmiştir. Bu çalışmada sabah hasta vizitlerinde uygulanan e-kontrol kayıtlarının hastaların ağrı yönetimine, glikoz yönetimine, uygun hasta başı yüksekliğinin sağlanmasına, ilaçların kontrolüne, beslenme yönetimine, sedasyon yönetimine, basınç ülserlerini iyileştirmesine yönelik katkıları olduğu belirlenmiştir. Elde taşınabilir bu listeler ile hastaların tedavi ve bakım süreçlerinde yaşanabilecek hata oranları en aza indirmeye çalışarak tedavi ve bakım süreçlerindeki eksiklikler tamamlanmaya çalışılmıştır.
• Dünya'yı genel anlamda etkisi altına alan büyük afetler sağlık hizmetlerinde yaşanabilecek krizleri göstererek sağlık sistemlerinde yenileşmeyi de beraberinde getirmiştir. Bunun en güzel örneği yakın zamanda yaşamış olduğumuz ve etkilerinin devam ettiği COVID-19 salgınıyla birlikte bazı ülkelerde yoğun bakım yatağı bulunamamıştır. ABD (Amerika Birleşik Devletleri) bu süreçte tele-tıp/tele-sağlık uygulamalarını geliştirerek sağlık kurumlarına gereksiz yere gidiş durumlarını azaltmış, acil servise başvurmadan önce hastaların triyajını gerçekleştirmiş ve tıbbi kaynakların doğru ve zamanında kullanılmasını sağlanmıştır. COVID-19 sürecinde üretilen tele-tıp robotu ise hastaların vital bulgularını sağlık çalışanlarına bildirmiş ve COVID-19 hastalarının ihtiyaçlarını taşıma görevi sağlamıştır.

Sağlık çalışanları bilişim teknolojilerinin iş yükünü arttırdığını düşündükleri, bireysel zamanlarının iş yükü ile doldurulduğu durumlarda, üretilen inovatif ürünlerin kullanımına ilişkin bilgi eksikliği yaşadıklarında tekno stres yaşayabilirler. Tekno stres yaşayan sağlık çalışanlarının işe bağlılıkları azalabilir. Bu konuda hemşirelere gerekli eğitimler verilerek zaman yönetimi konusunda bilgilendirmeler yapılmalıdır. Yapılan bir çalışmada hastanelerde hemşireler HBYS öğrenimine yönelik eğitimlerde zorlandıklarını, bilgisayar tecrübelerinin az olduğunu ve hastanelerde yaşanan yetersiz bilgisayar donanımı nedeniyle bilgisayar sistemlerini kullanmak istemediklerini belirtmişlerdir.

Uluslararası düzeyde yoğun bakım ünitelerinde sağlık bakım hizmetlerinin sunumunda kanıta dayalı uygulamaların arttırılması ve hasta bakımının daha iyi bir hale getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır (22). Gelecekte kritik hizmet sağlayıcı açığı sorununu çözmek için birden fazla teknolojiyi bir araya getiren uyumlu bir model gerekmektedir. Bu nedenle hemşireler yenilikçi bakış açılarına yön veren güç olmalıdırlar.

KAYNAKLAR

1. Sağlık Bilişimi ve Teknolojileri Konferans ve Fuarı. HIMMS Eurasia. 2023; https://himsseurasia.com/2023-hakkinda/
2. Scott BK, Miller GT, Fonda SJ, Yeaw RE, Gaudaen JC, Pavliscsak HH, et al. Advanced digitalhealthtechnologiesfor COVID-19 andfutureemergencies. Telemedicineand e-Health. 2020 Oct 1;26(10):1226–33.
3. HIMMS. DigitalHealthTransformation is Here. https://www.himss.org/what-we-do-solutions/digital-health-transformation.
4. Öztürk İ, Varlı G, Koç Aalan S. Hemşirelerin Elektronik Bakım Planı Kullanımlarının Zaman ve Hasta Bakım Uygulamaları Yönünden Değerlendirilmesi: Özel Bir Hastane Örneği. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2022. 20;4(1):15–20.
5. Sütsünbüloğlu E, Sayar S. Dijital hastane ve hemşirelik bakımı. 2021. 155-128. https://acikerisim.karatay.edu.tr/handle/20.500.12498/5713.
6. HIMSS Avrasya Sağlık Bilişimi ve Teknolojileri Konferansı ve Fuarı Antalya'da düzenlendi. 2022. https://dijitalhastane.saglik.gov.tr/TR,93665/himss-avrasya-saglik-bilisimi-ve-teknolojileri-konferansi-ve-fuari-antalyada-duzenlendi.html.
7. Özduyan Kılıç M. Nursingcarerelateddata in Turkishelectronichealthrecordsystems: A literaturereview. Online J NursInform. 2023;3.
8. Mador RL, Shaw NT. Theimpact of a Critical Care Information System (CCIS) on time spentchartingand in directpatientcarebystaff in the ICU: A review of theliterature. Vol. 78, International Journal of MedicalInformatics. 2009. 435–45.
9. Ulaş Karaahmetoğlu G, Kaçan Softa H, Demirarslan E. Hemşirelerin bilgisayar kullanımı. Kastamonu Sağlık Akademisi. 2017;2(1):24–39.
10. Karadağlı F, Genç A. Hemşirelik öğrencilerinin hemşirelik uygulamalarında bilgisayar kullanımına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2017; 3:260–74.
11. Çakırlar A, Mendi B. Hemşirelerin elektronik sağlık kaydı ve bilişim uygulamaları kapsamındaki bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. FNG & Bilim Tıp Dergisi. 2016;2(1):32–9.
12. Bilgiç Ş, Özdemir Aydın G. Bir üniversite hastanesinde hemşireleirn bilişim teknolojilerine ilişkin görüşleri. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi. 2015;(3):9-18
13. Konukbay D, EFE M, Yıldız D. Teknolojinin Hemşirelik Mesleğine Yansıması: Sistematik Derleme. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2020;2(3):175–82.
14. Özkan E. HIMSS-EMRAM Seviye 7 tam dijital hastanede laboratuvar destekli klinik karar destek sistemleri analiz örneği. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2020;7(3):204–8.
15. Fraenkel D, Cowie M, Daley P. Qualitybenefits of anintensivecareclinicalinformationsystem. CritCareMed. 2003;31(1):120–5.
16. A. Baker J. Bokovoy R. Soete S. Matchett. Adoptingtechnologytoenhancepatientcare. Am J CritCare. 2006;15(3):331.
17. Marasovic C, Kenney C, Elliott D, Sindhusake D. Acomparison of nursingactivitiesassociatedwithmanualandautomateddocumentation in an Australianintensivecareunit. ComputNurs. 1997;205–11.
18. Pierpont GL. Effect of computerizedchartingonnursingactivity in intensivecare. CritCareMed. 1995;1067
19. Devin J, Costello J, McCallion N, Higgins E, Kehoe B, Cleary BJ, et al. Impact of an electronichealthrecord on task time distribution in a neonatal intensivecareunit. Int J MedInform. 2021 Jan 1;145.
20. Saarinen K, Aho M. Doestheimplementation of a clinicalinformationsystemdecreasethe time intensivecarenursesspend on documentation of care?.ActaAnaesthesiol. 2005;62–5.
21. Nekoei-Moghadam M, Raadabadi M, Heidarijamebozorgi M. Patientsafetyculture in universityhospital'semergencydepartments. Int J HealthPlannManag. 2020;35(4):852–8.
22. Conroy KM, Elliott D, Burrell AR. Testingtheimplementation of an electronicprocess-of-carechecklistforuseduringmorningmedicalrounds in a tertiaryintensivecareunit: a prospectivebefore–afterstudy. Ann IntensiveCare. 2015; 6:5(1).
23. Eşkin Bacaksız F, Yılmaz M, Ezizi K, Alan H. Sağlık hizmetlerinde robotları yönetmek. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi. 2020; 3:458–65.
24. Özel G, Aba YA. Teknolojinin Görünmeyen Yüzü: Hemşirelik Mesleğinde Teknostres.Necmettin Erbakan Üniversitesi Genel Sağlık Bilimleri Dergisi. 2023; 5(2): 258-274
25. Mohamadali NA, Zahari NA. Theorganizationfactors as barrierforsustain-ablehealthinformationsystems (HIS)—a review. ProcediaComputSci. 2017; 61:124–354.

Hemşirelikte Sanal Gerçeklik Uygulamalari

Nehir TOPAK- İlknur DURNA

Adana Şehir EAH.  topaknehir77@gmail.com, orcid:0009-0003-0514-9031

Adana Şehir EAH.  ilknurdurna1@hotmail.com, orcid:0000-0003-4761-0298

Sanal gerçeklik uygulamaları bireye bilgisayar tabanlı 3 boyutlu bir ortamda gerçeklik hissi veren uygulamalardır. Sağlık alanında sanal gerçeklik uygulamaları; bireylerin hastalıklardan korunmasında, tedavisinde ve rehabilitasyon süreçlerinde, hemşirelik öğrencilerinin, sağlık profesyonellerinin, hastaların ve hasta yakınlarının eğitiminde aktif olarak kullanılmaktadır. Hemşirelik eğitimi gören öğrencilerin teorik eğitimlerinin yanı sıra pratik uygulamalarda özellikle el becerilerinin artmasıyla mesleki gelişimlerinin sağlanmasında ve çok önemli tıbbi hataların en aza indirgenmesinde sanal gerçeklik temelli eğitim tasarımlarının önemi oldukça önemlidir.

İnternet ve mobil iletişim teknolojilerinin kısıtlı da olsa günlük yaşama girmeye başladığı 1990'lı yıllarla birlikte, dijital bir dönüşüm yaşanmaya başlamıştır. Dünya genelinde hemen hemen her sektörde önemli bir gündem teşkil etmeye başlayan dijitalleşme, 2000'li yıllara gelindiğinde sağlık hizmetleri sektöründe de kendini göstermeye ve çeşitli açılardan faydalarından söz ettirmeye başlamıştır.

Sanal gerçeklik, gerçeklik yanılsamasını yaratmak üzere duyularımızı eşzamanlı olarak uyarmak için başa takılan ekranlar (head-mounted display-HMD) ve dokunsal eldivenler gibi birtakım özel ekipmanlar kullanılarak görüntülenebilen ve/veya etkileşime geçilebilen, bilgisayar tarafından oluşturulan iki veya üç boyutlu ortamı tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Sanal gerçeklik, endüstrileri ve pazarları kökten değiştirme ve katılımcılar arasındaki etkileşimi dönüştürme potansiyeline sahip, gelişmekte olan güncel teknolojilerden biridir.

Sağlık hizmetleri, yeni teknolojilerden çok hızlı şekilde etkilenen alanlardan biridir. 2025 yılına kadar sağlık hizmetlerini etkileyecek önemli teknolojik trendlerden bazıları ise şunlardır.

• Tıbbın kişileştirilmesi
• Nanoteknoloji ve 3D yazıcıların kullanılması
• Sağlık hizmetlerine erişimi arttıracak mobil sağlık teknolojilerinin yaygınlaşması
• Yapay zeka
• Sanal gerçeklik

Sağlık sektöründe sanal gerçekliğin kullanımına olan ilgi son yıllarda istikrarlı bir şekilde artmaktadır. Son gelişmeler sanal gerçeklik teknolojisini daha sürükleyici, esnek, taşınabilir ve uygun fiyatlı hale getirmiştir. Sağlık hizmetlerinde çeşitli uygulamalarda sanal gerçeklik kullanılmıştır. Sanal gerçekliğin yanık ağrısı ve yara bakımı gibi yüksek düzeylerde ağrı durumunda bile opioid analjeziklere etkili bir ek veya alternatif olduğu gösterilmiştir.

Kan Alma: Gerçeker ve ark., (2018)'nın çalışmasında 7-12 yaş grubundaki çocuklardan kan alma işlemi esnasında ağrının azaltılmasında sanal gerçeklik gözlüğü ile eksternal soğutma-titreşimli turnike uygulamasının etkili olduğu raporlanmıştır.

Yanık Pansumanı: Kaya (2020)'nın deneysel tasarımlı çalışmasında, yanık pansumanı sırasında sanal gerçekliğin çocuklarda ağrı, korku ve kaygı düzeylerini azaltmada istatistiksel açıdan etkili olduğu raporlanmıştır.

Doğum: Sunay (2021)'ın deney ve kontrol grubu temelli çalışmasında, sanal gerçeklik gözlüğüyle tasarlanan oyunların travayda doğum ağrısıyla baş etmede kullanılabileceği ve doğum memnuniyeti düzeyini iyileştirdiği rapor edilmiştir

Yatan Hasta Ağrı Yönetimi: Spiegel ve ark., (2019)'nın yatan hastaların ağrı yönetimleri üzerinde zindelikle ilgili televizyon programlarına karşı sanal gerçeklik gözlüğü uygulamasının etkilerini karşılaştırdıkları çalışmada, sanal gerçeklik gözlüğü uygulamasının anlamlı şekilde ağrıları azalttığı rapor edilmiştir.

Anksiyete deneyimi fizyolojik duyuların farkında olma (palpitasyon gibi) ve ürkmüş, korkmuş olmanın farkında olma şeklinde iki içeriğe sahiptir. Anksiyete durumunda yoğun mutsuzluk, korku, sıklıkla baş ağrısı, terleme, göğüste sıkıntı ve sıkışma gibi otonom sinir sistemi semptomları ile tansiyon, nabız ve solunumda artma gibi fizyolojik belirtiler ortaya çıkar. Hastaneler kişiler için oldukça önemli bir anksiyete nedenidir. Anksiyete bozukluklarının tedavisi için sanal gerçeklik kullanımı dikkat çekmektedir.

Tükenmişlik Sağaltımı: Güngör (2021)'ün çalışmasında, yoğun bakım ünitesinde çalışan hemşirelerde sanal gerçeklik gözlüğü kullanmanın duygusal tükenmişlik düzeylerini azalttığı, kişisel başarı düzeyini artırdığı raporlanmıştır.

Port Katater İmplantasyonu: Menekli ve ark., (2022)'nın randomize türdeki çalışmasında, sanal gerçekliğin hastalarda ağrı, anksiyete, sistolik ve diyastolik kan basınçları ile kalp ve solunum hızlarını azaltmada ve SpO2 düzeylerini artırmada etkili bir yol olduğu rapor edilmiştir

Fobi Maruziyet Terapisi: Işıklı ve ark., (2019)'nın çalışmasında, özgül fobi tanısı almış bireylere sanal gerçeklik temelli mazur bırakma terapisi uygulanmıştır. Çalışma sonucunda bireylerin özgül fobilerinin sönme eğilimi gösterdiği raporlanmıştır.

Günümüzde öğrencileri öğrenmeye motive edecek teknoloji tabanlı öğrenme ortamları geliştirmenin ve sunmanın önemi vurgulanmaktadır.

Emzirmeyi teşvik etmek için eğitici video desteğinin etkinliğini değerlendirmek amacıyla 20 katılımcı (17 kadın, 3 erkek) ile yapılan bir araştırmada, gebe ve emziren kadınlara ve onların eş ya da anne gibi refakatçilerine emzirme videosu izletilmiştir. Çalışmanın sonucunda emzirme eğitimlerinde eğitici video desteğinin gebeler, emziren kadınlar ve aileleri tarafından kabul edilen bir eğitim tekniği olduğu saptanmıştır. Yanı sıra eğitici video desteğinin, emzirme ile ilgili farklı konuları yenilikçi ve yaratıcı bir şekilde aydınlattığı belirlenmiştir.

Simülasyonlarda sanal gerçeklik kullanımı, hemşirelik öğrencileri arasında, genellikle katılımcıların kavramları anlama ölçüsü ve bir katılımcının bir girişimi veya tekniği gösterme becerisi olarak tanımlanan bilişsel ve beceri ustalığını geliştirmek için tekrarlayan, uygulamalı eğitime olanak tanır. 

B. Zhang ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada, sanal gerçeklik teknolojisi kullanılarak kliniğe yeni başlayan hemşirelerin servise adaptasyonları sağlanmıştır. Bu çalışma sonucunda, hemşirelerin büyük bir çoğunluğunun endişe düzeylerinde azalma olduğu, hemşirelik girişimlerini eksiksiz bir biçimde daha kısa sürede tamamladıkları ve gereksiz malzeme tüketiminde azalma olduğu gibi avantajlar görülmüştür. Bütün bunlara ek olarak, sanal gerçeklik uygulamaları geleneksel eğitim yöntemleriyle beraber kullanıldığında daha iyi sonuçlar elde edildiği tespit edilmiş ve katılımcıların geri dönüşlerine göre de sanal gerçeklik uygulamalarının geleneksel eğitim yöntemleriyle birlikte daha çok tercih edildiği görülmüştür.

Anatomi Eğitimi: Topuz (2018)'un çalışmasında, anatomi eğitiminde sanal gerçeklik uygulamalarının küçük ve detaylı içerikleri somutlaştırarak parça-bütün ilişkisini anlaşılır kıldığı ve tüm bu faydaları sağlarken aşırı bilişsel yük oluşturmadığı rapor edilmiştir.

Damar Yolu Açma Eğitimi: İsmailoğlu (2015)'nun yarı deneysel çalışmasında, sanal gerçeklik simülasyonuyla eğitim alan öğrencilerin, almayan gruptakilere kıyasla IV damar yolu açma beceri puanlarının ve memnuniyet düzeylerinin anlamlı olarak daha yüksek olduğu raporlanmıştır

Bağışıklama: Chad ve ark., (2018)'nın çalışmasında, sanal gerçeklik gözlüğü kullandırılarak aşılanan çocukların %94,1'inde, aşılamaya ilişkin iğne korkusu ve ağrısının azaldığı rapor edilmiştir

Yeme Bozuklukları: Ferrer-Garcia ve ark., (2019)'nın çalışmasında Bulimia Nervoza ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu tedavisine dirençli hastalarda sanal gerçeklik temelli maruziyet terapisinin, etkili bir ikincil düzey müdahale aracı olduğu raporlanmıştır.

Sanal Gerçeklik Kullanımının Avantaj ve Dezavantajları:

Sanal Gerçeklik Kullanımının Avantaj ve Dezavantajları Literatürde sanal gerçeklik kullanımının birçok avantajı ve bazı dezavantajlarının olduğundan bahsedilmektedir. Avantajları:

• Sanal gerçeklik gözlükleri ile simüle edilmiş yapay çevre, kullanıcıların gerçekçi bir his deneyimine sahip olmasına olanak vererek, bireylerin öğrenmesi için gerçekçi ortamlar sunar. Bu sayede öğrenmeyi kolaylaştırır.

• Sanal gerçeklik, katılımcılara verdiği otomatik geri bildirimler ile öğrenmeyi ve uygulamayı kolaylaştırır.

•  Sanal gerçeklik simülatörleri ile yapılan uygulamaların tekrar izlenme imkânı vardır.

• Sanal gerçekliğin diğer simülasyon modellerine kıyasla en büyük güçlerinden biri, öğrenmeyi kolaylaştırarak hem sağlık personellerinin özellikle doğum öncesi ve sonrası bakımda aktif rol alan hemşire ve ebelerin uygulamalı eğitimler vermesine olanak verir hem de emzirme süreci ile ilgili yaşanabilecek olumsuzlukları önleyerek sağlık hizmetlerinin kullanım sıklığını azaltabilir.

• Sanal gerçekliğin uygulanması için, sarf ve tıbbi malzeme ihtiyacı yoktur. Erişilebilir, taşınabilir ve kurulumu kolaydır.

• Sanal gerçekliğin çeşitli uzmanlık alanlarında geniş ve çok yönlü kullanım olanağının olması ve sınırsız senaryo deposuna sahip olması en önemli olumlu yönlerindendir.

• Sanal gerçeklik, kullanıcılara konfor, rahatlık, iletişim ve kullanım kolaylığı sağlayarak sanal bakımdan memnuniyetlerini arttırır.

• Katılımcılar ile sağlık hizmeti sağlayıcıları arasında duygusal destek ve güven duygusunu güçlendirir.

Dezavantajları;

• Sanal gerçeklik ile verilecek eğitim materyalinin oluşturulması ilk kullanımda maliyet gerektirebilir.

• Sanal gerçeklikte gösterilecek her bir uygulama için yeni senaryo gerektiği için sınırlı vaka uygulamalarına sebep olabilir

SONUÇ:

Bu çalışma kapsamında sanal gerçekliğin sağlık alanında ve hemşirelik hizmetleri uygulamalarında kullanımına dair yalnızca dikkat çeken farklı araştırma örneklerinin derlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ulusal ve uluslararası literatürde yer alan konuyla ilgili yapılmış araştırmalardan farklı örnekler alınarak avantaj ve dezavantajları ele alınmıştır. Sanal gerçeklik uygulamalarının hemşirelik alanında yapılacak araştırmalara bakış açısı geliştirmesi amaçlanmıştır.

Bu çalışmada sağlık ve hemşirelik hizmetleri alanında sanal gerçeklik uygulamalarının kullanıldığı  araştırmalarda,  bu araştırmaların kim/kimler tarafından gerçekleştirildiği ve  bu araştırmaların temel bulgu ve sonuçları sanal gerçeklik uygulamalarının avantaj ve dezavantajlarıyla özetlenmiştir.

Sonuç olarak sanal gerçeklik uygulamaları hemşirelerin teorik bilgilerini pratik uygulamalarda etkin bir şekilde kullandığı bir yöntemdir. Ayrıca riskleri ve maliyeti düşük, kullanım kolaylığı olan ve hizmet kalite oranı yüksek bir yöntem olduğu gözlemlenmiştir.

Bu çalışma ile sanal gerçeklik uygulamaları yönteminin hemşirelik eğitimleri ile uygulamalarına ve hasta bakım kalitesinin arttırılmasına ışık tutacağını düşünmekteyiz.

KAYNAKLAR

1. Ammatuna, G., & Changcoco, R. (2017). Which trends will most affect talent developers in the healthcare industry. Who is doing the training and how it's delivered is changing. TD Magazine, 71 (4), 60.
2. Appel, L., Kisonas, E., Appel, E., Klein, J., Bartlett, D., Rosenberg, J., ve ark. (2021). Administering virtual reality therapy to manage behavioral and psychological symptoms in patients with dementia admitted to an acute care hospital: results of a pilot study. JMIR Formative Research, 5(2), e22406. https://doi.org/10.2196/22406
3. Blumstein, G., Zukotynski, B., Cevallos, N., Ishmael, C., Zoller, S., Burke, Z., ve ark. (2020). Randomized trial of a virtual reality tool to teach surgical technique for tibial shaft fracture intramedullary nailing. Journal of Surgical Education, 77(4), 969-977. https://doi.org/10.1016/j.jsurg.2020.01.002
4. Chad, R., Emaan, S., & Jillian, O. (2018). Effect of virtual reality headset for pediatric fear and pain distraction during immunization. Pain Management, 8(3), 175-179. https://doi.org/10.2217/pmt-2017- 0040
5. Chang, C. Y., Sung, H. Y., Guo, J. L., Chang, B. Y., Kuo, F. (2022). Effects of spherical video-based virtual reality on nursing students' learning performance in child birth education training. Interactive Learning Environments, 30(3), 400-416. doi: 10.1080/10494820.2019.1661854
6. Chirico, A., Maiorano, P., Indovina, P., Milanese, C., Giordano, G. G., Alivernini, F., … Giordano, A. (2020). Virtual reality and music therapy as distraction interventions to alleviate anxiety and improve mood states in breast cancer patients during chemotherapy. Journal of Cellular Physiology, 235, 5353– 5362. doi: 10.1002/jcp.29422
7. Dantas, D. C., Goes, F. G. B., Santos, A. S. T., Silva, A. C. S. S., Silva, M. A., Silva, L. F. (2022). Production and validation of educational video to encourage breastfeeding. Revista Gaúcha de Enfermagem, 43, 1-14. doi: 10.1590/19831447.2022.20210247.en
8. Dubovi I, Levy ST, Dagan E. Now I know how! The learning process of medication administration among nursing students with non-immersive desktop virtual reality simulation. Comput Educ 2017 Oct;113:16-27
9. Ferrer-Garcia, M., Pla-Sanjuanelo, J., Dakanalis, A., Vilalta-Abella, F., Riva, G., Fernandez-Aranda, F., ve ark. (2019). A randomized trial of virtual reality-based cue exposure second-level therapy and cognitive behavior second-level therapy for bulimia nervosa and binge-eating disorder: Outcome at sixmonth followup. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 22(1), 60-68. https://doi.org/10.1089/cyber.2017.0675
10. Freeman D, Reeve S, Robinson A, Ehlers A, Clark D, Spanlang B et al. Virtual reality in the assessment, understanding, and treatment of mental health disorders. Psychol Med. 2017;47:2393–400.
11. Gerçeker, G. Ö., Binay, Ş., Bilsin, E., Kahraman, A., & Yılmaz, H. B. (2018). Effects of virtual reality and external cold and vibration on pain in 7-to 12-year-old children during phlebotomy: A randomized controlled trial. Journal of PeriAnesthesia Nursing, 33(6), 981-989. https://doi.org/10.1016/j.jopan.2017.12.010
12. Gold, J. I., Belmont, K. A., & Thomas, D. A. (2007). The neurobiology of virtual reality pain attenuation. CyberPsychology & Behavior, 10(4), 536-544.
13. Güngör, D. (2021). Yoğun bakım hemşirelerinde sanal gerçeklik gözlüğü kullanımının tükenmişlik düzeyine etkisi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
14. Hoffman, H. G., Patterson, D. R., Seibel, E., Soltani, M., Jewett-Leahy, L., & Sharar, S. R. (2008). Virtual reality pain control during burn wound debridement in the hydrotank. The Clinical Journal of Pain, 24(4), 299-304. https://doi.org/10.1097/AJP.0b013e318164d2cc
15. Işıklı, S., Baran, Z., & Aslan, S. (2019). Özgül fobilerde sanal gerçeklik teknolojisi uygulamaları ile tedaviye yardımcı araç geliştirme: Bir etkililik çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi, 22, 316-328. https://doi.org/10.5505/kpd.2019.43660
16. İsmailoğlu, G. E. (2015). İntravenöz kateterizasyon becerisini kazandırmada sanal simülatör ve plastik kol maketi kullanımının etkinliğinin karşılaştırılması [Basılmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
17. Karaman, D. (2016). Meme biyopsisi sırasında sanal gerçeklik uygulamsının ağrı ve anksiyete üzerine etkisi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bülent Ecevit Üniversitesi.
18. Kaya, Ç. (2022). Çocuklarda atel uygulaması sırasında kullanılan sanal gerçeklik gözlüğünün ağrı ve kaygı düzeyine etkisi [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversites
19. Kaya, M. (2020). Sanal gerçekliğin çocuklarda yanık pansumanı sırasındaki ağrı, kaygı ve korku düzeyine etkisi [Basılmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
20. Kulkov, I., Berggren, B., Hellström, M., & Wikström, K. (2021). Navigating uncharted waters: Designing business models for virtual and augmented reality companies in the medical industry. Journal of Engineering and Technology Management, 59, 101614. https://doi.org/10.1016/j.jengtecman.2021.101614
21. Menekli, T., Yaprak, B., & Doğan, R. (2022). The effect of virtual reality distraction intervention on pain, anxiety, and vital signs of oncology patients undergoing port catheter implantation: a randomized controlled study. Pain Management Nursing. https://doi.org/10.1016/j.pmn.2022.03.004
22. Nassar, A. K., Al-Manaseer, F., Knowlton, L. M., Tuma, F. (2021). Virtual reality (VR) as a simulation modality for technical skills acquisition. Annals of Medicine and Surgery, 71. doi: 10.1016/j.amsu.2021.102945
23. Parsons, T. D., & Rizzo, A. A. (2008). Affective outcomes of virtual reality exposure therapy for anxiety and specific phobias: A meta-analysis. Journal of behavior therapy and experimental psychiatry, 39(3), 250-261
24. Reynolds, L. M., Cavadino, A., Chin, S., Little, Z., Akroyd, A., Tennant, G., ve ark. (2022). The benefits and acceptability of virtual reality interventions for women with metastatic breast cancer in their homes; a pilot randomised trial. BMC Cancer, 22(1), 1-13. https://doi.org/10.1186/s12885-021-09081-z
25. Ridout, B., Kelson, J., Campbell, A., & Steinbeck, K. (2021). Effectiveness of virtual reality interventions for adolescent patients in hospital settings: Systematic review. Journal of Medical Internet Research, 23(6), e24967. https://doi.org/10.2196/24967
26. Serinikli, N. (2021). Covid 19 salgın sürecinde örgütsel değişim: uzaktan/evden çalışma modeli. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 277-288. https://doi.org/10.18069/firatsbed.831755
27. Sunay, Z. (2021). Travayda sanal gerçeklik uygulamalarının primiparlarda algılanan doğum ağrısı ve memnuniyete etkisi: tasarım tabanlı bir çalışma [Basılmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi.
28. Spiegel, B., Fuller, G., Lopez, M., Dupuy, T., Noah, B., Howard, A., ve ark. (2019). Virtual reality for management of pain in hospitalized patients: A randomized comparative effectiveness trial. PloS One, 14(8), e0219115. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0219115
29. Topuz, Y. (2018). Anatomi eğitiminde sanal gerçeklik ve üç boyutlu masaüstü materyallerin akademik başarı ve bilişsel yük açısından karşılaştırılması [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
30. Zhang, W., Luo, M., Liu, Y., Cai, S., Yang, Q., Huang, Y., & Yu, X. (2022). A Pilot Study To Investigate The Role Of Virtual Reality İn The Preservice Training Of Nursing Staff İn Isolation Wards. Cın: Computers, Informatics, Nursing, 40(5), 307-316.

Hemşirelik Hizmetlerinde Dijitalleşmenin Mesleğe Yansımaları

Dr. Öğr. Görevlisi Serap GÜNGÖR

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, İlk ve Acil Yardım Programı

serap_32_06@hotmail.com ORCID: 0000-0003-0854-6350

Hemşirelik mesleğinin bilişim ve diğer dijital teknolojilerle ilgili şu an ki durumu hem çok kapsamlı hem de çok boyutludur. Son dönemde yaşanan toplumsal ve küresel olaylar (örneğin, COVİD-19 salgını, iklim değişikliğinin neden olduğu hastalıklar ve felaketler), modern bilgi ve iletişim teknolojisinin önemini ve potansiyelini pekiştirmiştir(R. Booth et al., 2021). Aynı anda  yapay zekanın ve robotik sistemlerin giderek artan varlığı; toplumun mobil, internet ve sosyal medyaya bağımlılığıve özellikle COVİD-19 salgınına yanıt olarak tele-sağlık ve diğer sanal bakım modellerine bağımlılığın artması teknoloji kullanımını zorunlu hale getirmiştir. 

Hemşirelik mesleği, hemşirelik işinde ve hemşirelik işi için kullanılan dijital teknolojilerin giderek artan çeşitliliğine ve karmaşıklığına rağmen, bilinen geleneksel rol ve faaliyet türlerinde büyük ölçüde değişmeden kalma yeteneğine sahiptir(R. Booth et al., 2021).  çünkü hemşirelerin genel olarak dijital teknolojilerdeki hızlı değişimlere ve bunların toplum üzerindeki etkilerine ayak uyduramamaları daimî bir endişe kaynağıdır. Bu düşüncede hemşirelik uygulamalarını ve hasta bakımına getirdikleri potansiyel faydaları sınırlamaktadır. Oysa dijital teknolojilerin yerleşmesi, kullanılması ve kabul edilmesinde hemşireler kritik bir öneme sahiptir. Bunun için hemşireler teknolojiyi benimsemeli ve hemşirelik alanlarına başarılı bir şekilde entegre etmelidirler. Teknoloji hemşirelerin dokümantasyonu ve klinik faaliyetlerinde zaman yönetimini, dokümantasyonun kalitesini, hemşirelerin yeterliliklerini ve yetkilendirilmesini ve bakım kalitesini etkilememektedir. Ayrıca, meslek içi ve meslekler arası işbirliğini, hemşire-hasta ilişkisini, hastalara ve ailelere eğitim verilmesini ve hemşirelerin ve hastaların memnuniyetini arttırmıştır. Dijital teknolojilerin hemşirelik uygulamalarına ve eğitimine halihazırda nasıl fayda sağladığına çok fazla örnek sunulabilir Hemşirelerin teknolojiyi etkin kullanabilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgi, beceri ve kaynaklara sahip olmaları gerekir. 

Literatüre baktığımızda hemşirelik mesleğini desteklemek veya genişletmek için bir çok dijital teknolojinin kullanıldığı görülmektedir. Kullanılan teknolojilerin hemşirelik mesleğinin iş yüküne ve bakım kalitesine, hasta güvenliğine ve hemşirelik eğitimine ve kullanım alanlarına etkisinin yansıdığı görülmektedir. Sağlık hizmetlerinde ve hemşirelikte sıklıkla kullanılanteknolojik araç ve uygulamalar şunlardır;

Elektronik Sağlık Kayıtları 

Elektronik sağlık kayıtları (ESK) çoğunlukla hastane olmak üzere bir kurumda saklanan ve değiştirilen hasta verilerini ifade eder.  ESK sistemi oldukça geniş bir yelpazede farklı işlevler içerebilir. Elektronik sağlık ve elektronik devlet ile tam uyumlu çalışan hastanelere dijital hastane denmektedir. Sağlık kuruluşu içindeki bütün bilgi sistemleri tüm sağlık çalışanları için birleştirilmektedir. ESK'nın ana odak noktası, iki sistem arasında bilgi alışverişi yapabilme yeteneğidir. Dolayısıyla ana uygulamalar elektronik hasta devir araçları ve farklı kurumlar veya doktorlar arasında sağlık bilgisi alışverişidir.. ESK'lar  sıklıkla hasta bilgi yönetimi, ilaç yönetimi, bilgisayarlı doktor order girişi, karar destek veya veri sonuçları yönetim sistemleri, bakım dokümantasyonu ve hemşire hatırlatma sistemleri olarak kullanılmaktadır..ESK'lar zaman ve enerji tasarrufu sağlarken veri akışının güvenirliği de artmaktadır. ESK'lartıbbi tedavinin kontrolünü kolaylaştırmakta, hasta birey ve ailesine etkin, yüksek verimli, maddi açıdan daha uygun ve erişilebilir kaliteli sağlık hizmeti  sunmaktadır.. ESK'larındiğer olumlu etkilerinde hasta güvenliğinde iyileşmeler, ilaç uygulama hatalarında azalmalar, dokümantasyon için harcadıkları zamanda azalma, hemşirelerin üretkenliğinde artma, hastaların yeniden hastane başvurularını azaltma etkilerinden bahsedilebilir. 

Telebakım

Telebakım, profesyonel bir bakıcının uzaktan dijital teknolojiler aracılığıyla sunduğu düzenli bakım desteğini içeren bir müdahaledir. Sadece bakıma ihtiyacı olan kişi değil aynı zamanda bakıma muhtaç kişinin evde bakımını devam ettiren kişileri de destekleyen bakımıda sunmaktadır.Telebakım; video, telefon, mesajlaşma veya web tabanlı uygulamaların yanı sıra acil durum tespiti için giyilebilir veya ortam sensörleri ile geliştirilmiş daha karmaşık tele-evde bakım sistemlerini de kapsamaktadır.

Yapay Zeka

Yapay zeka; görsel algı, konuşma tanıma, karar verme ve/veya dil çevirisi gibi genellikle insan zekası gerektiren görevleri tamamlayabilen bilgisayar sistemlerinin teorisi ve geliştirilmesi olarak tanımlanır. Basitçe söylemek gerekirse, bir makinenin akıllı insan davranışını ve makine öğrenimi, bilgisayarla görme ve doğal dil işleme görevlerini taklit etme yeteneğidir. Geçmişteki birçok teknoloji söyleminde olduğu gibi, yapay zeka da hemşirelikte kullanılmaya başladı. Problem çözme, karar verme gibi eylemler de dahil olmak üzere insanın bilişsel işlevlerini taklit eden birçok farklı makine veya dijital sistem biçimini ifade ediyor. 

Hemşirelik mesleğinde kişi ve aile merkezli şefkatli bakımın sağlanması, hemşirelik teorisi ve uygulamasının temel ve değerli bir bileşenidir. Şefkatli bakım, hemşirelerin odaklarını basitçe görevleri tamamlamaktan, hastaların bireysel ihtiyaçlarını tanıyarak ve bunlara yanıt vererek, refahı teşvik ederek ve etkili bakım için gerekli olan terapötik ilişkileri kurarak hastalarla tam olarak ilgilenmesini sağlar. Yakın zamanda yapay zekanın hemşirelik üzerinde diğer ekonomik sektörlerde yarattığı etkiyle aynı etkiyi yaratması pek mümkün görünmüyor.  Çünkü hemşirelik rollerinin çoğu rutin değil ve öngörülemezdir. Hastalara sunulması gereken kişi merkezli şefkatli bakım kültürel duyarlılığı gerektirir. Robotların kültürel ipuçlarını tanıma ve uygun şekilde yanıt verme konusundaki yetersizlikleri de gözlenmektedir.

Yapay zekanın olumlu yönlerine baktığımızda hemşirelerin fiziksel ve bilişsel iş yükünü azaltma potansiyeline sahip olduğu varsayılmaktadır. Bunlar hasta geçmişleri de dahil olmak üzere demografik ve sağlıkla ilgili bilgileri toplamak için kullanılabileceği ve böylelikle hemşireler hasta bakımına daha çok zaman ayırabilecektir. Akıllı telefonlardaki sensörler, konuşma sesini, kelime seçim tonunu, perdeyi, klavye tepki süresini, yüz ifadelerini, yaşamsal belirtileri ve benzerlerini ölçme kapasitesine sahiptir. Bunların yanı sıra akıl sağlığı davranışlarını, ağrıyı, felç geçirme durumunu, kalp krizini tahmin edebilir. Aynı zamanda hasta geçmişleri de dahil olmak üzere demografik ve sağlıkla ilgili bilgileri toplamak için kullanılabilir.Bunlar yapay zekanın hemşirelerin fiziksel ve bilişsel iş yükünü azaltma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Bu olumlu yönleri hemşirelerin hasta bakımına daha çok zaman ayırmasını sağlayacaktır.Yapay zeka teknolojisinin kişi merkezli şefkatli bakımı koruyacak şekilde uygulanması ve hemşireliğin için tüm rollerine uyum sağlaması için bu süreçte hemşire liderleri de yer almalıdır.

Pain Squad+ ile etkileşimi teşvik etmek için uygulama, ağrı değerlendirmesi ve tedavi önerilerinin tamamlanması karşılığında ödüller alan süper kahraman rolünü oynayan kullanıcılarla 'oyunlaştırılmış kullanılabilen bir teknolojidir.

Acil serviste enfeksiyon şüphesi olan hastaları tanımlamak için hayati belirtiler ve demografik verilere ek olarak serbest metin verilerinin kullanılmasının doğru klinik karar alınmasına katkı sağlayacağı ve zaman tasarrufu sağlayacağı görülmüştür.  

Uzaktan izleme cihazlarının, kan basıncı, oksijen seviyeleri, sıcaklık ve kalp atış hızı gibi çeşitli biyofiziksel belirteçleri değerlendirmek için bir akıllı telefona bağlanan veya akıllı telefon kameralarını kullanan, yeni ortaya çıkan uzaktan izleme cihazlarıdır. Bu cihazlar özellikle uzaktaki hastaların takibini kolaylaştırmaya yardımcı olabilir; örneğin ameliyat sonrası hastanın kendi kendini yönetmede kullanacağı uygulamadır.

Sanal Gerçeklik Teknolojileri ve Simülasyonlar

Sanal gerçeklik, gerçekliği bilgisayar tarafından oluşturulan sanal ortamlarla değiştirilebilir, çevreye nesneler ve bilgiler girerek çevreyi kullanıcıya gösterir. Kullanıcılar sanal ortamda manevra yapmak veya etkileşim kurmak için sensörler veya denetleyiciler (örneğin klavye ve fare) kullanabilir. Sanal gerçeklik genelde başa monte edilen ekranların (genellikle kulaklık, gözlük veya koruyucu gözlük olarak bilinir) kullanılmasıyla elde edilir. Ayrıca ses ve koku da kullanılabilir. Çoğu sanal gerçeklik uygulaması beş duyudan ikisine, genelde  görme ve duymaya odaklanır. Öğrenciler, gerçek sağlık hizmeti ortamlarını taklit eden aktif eğitim yöntemleri aracılığıyla bilgilerini pekiştirir ve klinik performanslarını geliştirir. Denetim, tekrar ve pekiştirme yoluyla psikomotor becerileri geliştirme ve uygun, zamanında kararlar alma uygulamaları yaparlar.Bilgiyi uyguladıkça ve klinik becerilerini mükemmelleştirdikçe özgüvenleri güçlenir. Fakat öğrencilerkarmaşık klinik durumlara aşinalık eksikliği ve klinik muayenede hata yapma korkusu nedeniyle de kaygı ve baskı yaşayabilirler.

Sanal gerçeklik gibi yeni teknolojilerin hemşirelik uygulamalarına ve hemşirelik eğitiminde giderek daha fazla benimsenmesi, hemşire-hasta ilişkilerini kökten değiştirebilir, potansiyel faydalar sağlayabilir, ancak aynı zamanda hemşireliğin temel değerlerinin en iyi şekilde nasıl korunabileceğine ilişkin kritik soruları da gündeme getirebilir. Bu değerler arasında en önemli olanı, hastayı dinleme ve sakinleştirme, koçluk ve değerlendirmeye kadar birçok işlevi yerine getiren yüz yüze ve dokunsal etkileşimler aracılığıyla sürdürülen insani bağlantılardır. 

Sanal gerçeklik simülasyonunun kullanılması, öğrencilerin kendi avatarlarının kullanımı yoluyla öğrenmelerine, çeşitli beceriler üzerinde pratik yapmalarına ve suçluluk veya suçlama yükü altında kalmadan güvenli bir şekilde hata yapmalarına olanak tanıyan senaryo simülasyonlarına olanak sağlar. Hemşirelik eğitimcilerinin karşılaştığı zorluklardan birisi olan hemşirelik öğrencilerinin klinik bilgi, beceri ve yeterliliklerinin değerlendirilmesiydi. Bu teknolojideki gelişmelerle birlikte durumlar standartlaştırılabiliyor ve sanal dünyalar üzerinden öğrencilerin performansları kolaylıkla izlenebiliyor ve kaydedilebiliyor. Sanal gerçeklik simülatörlerinin hemşirelik öğrencilerinin canlı bir hasta üzerinde kan alma ve flebitomi gelişme açısından değerlendirildiğinde sanal gerçekliğe maruz kalan öğrencilerin; ağrı, hematom oluşumu ve yeniden yerleştirme sayısı açısından performanslarının daha iyi olduğu gözlenmiştir. Sanal gerçeklik daha çok eğitim için tercih edilirken kliniklerde de kullanılmaktadır. Hastanede yapılan çalışmalarda uzun süreli bakımda dikkatin dağılmasına ve ağrının azaltılmasına yönelik  kullanıldığı görülmüştür.Total diz artroplastisi sonrası hastalarda sanal gerçekliğe dayalı rehabilitasyonun geleneksel rehabilitasyonla karşılaştırıldığında Total diz artroplastisini takiben ağrı ve işlevi iyileştirmiş ancak postüral kontrolü iyileştirmemiştir.

Madde kullanım bozukluklarına yönelikkullanılabilen sanal terapiler; madde kullanım bozukluklarından etkilenen hastalara iyileşmelerini desteklemek için sanal terapötik oturumlar sunan yeni ortaya çıkan dijital uygulamaların örnekleridir. Özellikle, yüz yüze bakıma erişemeyen opioid kullanım bozukluğu olan hastalar, akıllı telefonları aracılığıyla klinisyenlere ve terapistlere sürekli erişimden faydalanabilirler. 

Robotik Teknolojiler

Sağlık uygulamalarında çalışan tüm sağlık çalışanlarının %45'ini hemşirelerin oluşturduğu günümüzde personel yetersizliğinin öncelikli bir sorun olarak devam etmektedir. Bu nedenle, sağlık robotları gibi karmaşık teknolojilerin bakım sistemleri olarak uygulanması ve konumlandırılması daha önemli hale geliyor. Robotik sistemlerin, özellikle sağlık hizmetlerinde, iş gücü baskısını hafifletebileceği uzun süredir dile getirilmekte ve hemşirelikte de kendini göstermektedir. 

Robotlar insan adına fiziksel görevleri otonom veya yarı otonom olarak gerçekleştirebilen makinelerin mühendisliği ve işletilmesidir. Tipik olarak robotlar ya çok tekrarlayan ya da insanların güvenli bir şekilde yerine getiremeyeceği kadar tehlikeli olan görevleri yerine getirir. Mekanik robotlar, fiziksel dünyayla etkileşim kurmak için sensörleri, aktüatörleri ve veri işlemeyi kullanı.

Tıbbi robotlar sadece ameliyat sırasında değil aynı zamanda teşhis, tedavi, rehabilitasyon ve hemşirelik alanlarında da yardımcı olmaktadır. Yaşlılara yönelik robotik bakım, bilişsel işlevleri ve depresyonu iyileştirebilir. Yaşlıların evde daha uzun süre bağımsız yaşamasını sağlamak ve tıbbi tesislerde sağlık personeline destek olmak için robotlar uzun süredir kullanılmaktadır.  Bu tür sistemler, sanal danışmalar için uzaktan varlık robotlarını veya hastanelerde ekipmanın otomatik olarak teslimi için taşıma robotlarını içerebilir. Robotik sistemler, hastaneleri desteklemenin yanı sıra çeşitli uzmanlık alanlarındaki klinik uygulamaları destekleme olanağı da sunabilir. Örnekler arasında felçli hastaların mobilizasyonuna yardımcı olan dış iskeletler ve cerrahların uzaktan operasyon gerçekleştirmesine olanak tanıyan cerrahi robotlar yer alıyor. Geleceğin araştırma ve geliştirme çalışmalarına bilgi sağlamak için robotların sağlık hizmetlerinde sahip olduğu rollerin kapsamını anlamak önemlidir. Ayrıca günümüzde önerilen çoğu hemşire robotu prototipi, otonom bakıcılar olarak değil, yalnızca asistan olarak tasarlanmıştır. Bakım tesisleri veya bakıma muhtaç kişilerin evleri için geliştirilmiş ve test edilmiş çok sayıda farklı robot türü bulunmaktadır. Bu inceleme, yardımcı sosyal robotlar ile kullanıcılarıyla sosyal etkileşim gerçekleştirmeyen yardımcı robotlar arasında ayrım yapmaktadır. Sosyal olmayan yardımcı robotların temel işlevi fiziksel yardımdır. Robotik elektrikli süpürgeler gibi basit hizmet robotlarının yanı sıra robotik kollar, robotik yürüteçler veya dış iskeletler ve otonom ulaşım robotları veya robotik yataklar gibi hareket kabiliyetini geliştirmeye yönelik robotlar da bunlara dahildir. Sosyal yardımcı robotlar, robotun ana işlevine göre terapötik robotlar, telebulunma robotları, hizmet robotları ve sosyal etkileşimli robotlar olarak farklılaşmaktadır. Hemşirelik uygulamalarında robot teknolojisi, sağlık hizmeti robotlarının emniyetli, yetkin ve duygusal işlevlerini sağlamak için etik kullanıma yönelik bir zorluk olmaya devam ediyor.

KAYNAKLAR 

1. Booth, R. G., Strudwick, G., McBride, S., O'Connor, S., & Solano López, A. L. (2021). How the nursing profession should adapt for a digital future. BMJ, 373, n1190. https://doi.org/10.1136/bmj.n1190
2. Booth, R., Strudwick, G., McMurray, J., Chan, R., Cotton, K., & Cooke, S. (2021). The Future of Nursing Informatics in a Digitally-Enabled World. In Introduction to Nursing Informatics (pp. 395–417). https://doi.org/10.1007/978-3-030-58740-6_16
3. Brown, J., Pope, N., Bosco, A. M., Mason, J., & Morgan, A. (2020). Issues affecting nurses' capability to use digital technology at work: An integrative review. Journal of Clinical Nursing, 29(15–16), 2801–2819. https://doi.org/10.1111/jocn.15321
4. Buchanan, C., Howitt, M. L., Wilson, R., Booth, R. G., Risling, T., & Bamford, M. (2020). Predicted Influences of Artificial Intelligence on the Domains of Nursing: Scoping Review. JMIR Nursing, 3(1), e23939. https://doi.org/10.2196/23939
5. CADTH. (2021). List of 2021 Health Technology Trends to Watch. Canadian Journal of Health Technologies, 1(1), 1–12. https://doi.org/10.51731/cjht..29
6. Chang, Y. M., & Lai, C. L. (2021). Exploring the experiences of nursing students in using immersive virtual reality to learn nursing skills. Nurse Education Today, 97, 104670. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2020.104670
7. Clancy, T. R. (2020). Artificial Intelligence and Nursing: The Future Is Now. JONA: The Journal of Nursing Administration, 50(3), 125–127. https://doi.org/10.1097/NNA.0000000000000855
8. Dean, S., Halpern, J., McAllister, M., & Lazenby, M. (2020). Nursing education, virtual reality and empathy? Nursing Open, 7(6), 2056–2059. https://doi.org/10.1002/nop2.551
9. Farokhzadian, J., Khajouei, R., Hasman, A., & Ahmadian, L. (2020). Nurses' experiences and viewpoints about the benefits of adopting information technology in health care: a qualitative study in Iran. BMC Medical Informatics and Decision Making, 20(1), 240. https://doi.org/10.1186/s12911-020-01260-5
10. Horng, S., Sontag, D. A., Halpern, Y., Jernite, Y., Shapiro, N. I., & Nathanson, L. A. (2017). Creating an automated trigger for sepsis clinical decision support at emergency department triage using machine learning. PLOS ONE, 12(4), e0174708. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0174708
11. Huter, K., Krick, T., Domhoff, D., Seibert, K., Wolf-Ostermann, K., & Rothgang, H. (2020). Effectiveness of Digital Technologies to Support Nursing Care: Results of a Scoping Review. Journal of Multidisciplinary Healthcare, Volume 13, 1905–1926. https://doi.org/10.2147/JMDH.S286193
12. Jibb, L., Nathan, P. C., Breakey, V., Fernandez, C., Johnston, D., Lewis, V., McKillop, S., Patel, S., Sabapathy, C., Strahlendorf, C., Victor, J. C., Moretti, M. E., Nguyen, C., Hundert, A., Cassiani, C., El-Khechen Richandi, G., Insull, H., Hamilton, R., Fang, G., … Stinson, J. (2020). Pain Squad+ smartphone app to support real-time pain treatment for adolescents with cancer: protocol for a randomised controlled trial. BMJ Open, 10(3), e037251. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-037251
13. Karaağaç, M., & Samancıoğlu Bağlama, S. (2020). The Effect Of Digital Hospital Systems On The Mental Workload And Tendencies To Medical Error Of Nurses. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 7(2), 215–226. https://doi.org/10.5222/SHYD.2020.50023
14. Konukbay, D., Efe, M., & Yıldız, D. (2020). Teknolojinin Hemşirelik Mesleğine Yansıması: Sistematik Derleme. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi, 2(3), 175–182. https://doi.org/10.48071/sbuhemsirelik.700870
15. Krick, T., Huter, K., Domhoff, D., Schmidt, A., Rothgang, H., & Wolf-Ostermann, K. (2019). Digital technology and nursing care: a scoping review on acceptance, effectiveness and efficiency studies of informal and formal care technologies. BMC Health Services Research, 19(1), 400. https://doi.org/10.1186/s12913-019-4238-3
16. Lee, J., Song, Y. A., Jung, J. Y., Kim, H. J., Kim, B. R., Do, H., & Lim, J. (2018). Nurses' needs for care robots in integrated nursing care services. Journal of Advanced Nursing, 74(9), 2094–2105. https://doi.org/10.1111/jan.13711
17. McGrow, K. (2019). Artificial intelligence. Nursing, 49(9), 46–49. https://doi.org/10.1097/01.NURSE.0000577716.57052.8d
18. Moore, E. C., Tolley, C. L., Bates, D. W., & Slight, S. P. (2020). A systematic review of the impact of health information technology on nurses' time. Journal of the American Medical Informatics Association, 27(5), 798–807. https://doi.org/10.1093/jamia/ocz231
19. Morgan, A. A., Abdi, J., Syed, M. A. Q., Kohen, G. El, Barlow, P., & Vizcaychipi, M. P. (2022). Robots in Healthcare: a Scoping Review. Current Robotics Reports, 3(4), 271–280. https://doi.org/10.1007/s43154-022-00095-4
20. Peng, L., Zeng, Y., Wu, Y., Si, H., & Shen, B. (2022). Virtual reality-based rehabilitation in patients following total knee arthroplasty: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Chinese Medical Journal, 135(2), 153–163. https://doi.org/10.1097/CM9.0000000000001847
21. Shorey, S., & Ng, E. D. (2021). The use of virtual reality simulation among nursing students and registered nurses: A systematic review. Nurse Education Today, 98, 104662. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2020.104662
22. Soriano, G. P., Yasuhara, Y., Ito, H., Matsumoto, K., Osaka, K., Kai, Y., Locsin, R., Schoenhofer, S., & Tanioka, T. (2022). Robots and Robotics in Nursing. Healthcare, 10(8), 1571. https://doi.org/10.3390/healthcare10081571
23. Vidal, V. L., Ohaeri, B. M., John, P., & Helen, D. (2013). Virtual Reality and the Traditional Method for Phlebotomy Training Among College of Nursing Students in Kuwait. Journal of Infusion Nursing, 36(5), 349–355. https://doi.org/10.1097/NAN.0b013e318243172f
24. Weib, S., Bongartz, H., Boll, S., & Heuten, W. (2018). Applications of Immersive VR in Nursing Education. Revisión, August, 174–179.

Sağlıkta Kalite Standartları Ameliyathane Hizmetlerinde Hemşirelik

İlknur DURNA- Nehir TOPAK

Adana Şehir EAH.   ilknurdurna1@hotmail.com, ORCID:0000-0003-4761-0298

Adana Şehir EAH.  topaknehir77@gmail.com, ORCID:0009-0003-0514-9031

Ameliyathaneler çoklu cerrahi işlemlerin olduğu dinamik bir yapıya sahiptir Günümüzde gelişen teknolojiye paralel olarak ameliyathane hemşireliği de hızla ilerlemektedir. Hizmet sunumunda ekip anlayışının, multidisipliner yaklaşımın ve etkili iletişimin en yoğun yaşandığı yerdir ameliyathaneler. 

Ameliyathane hizmetleri; özellikle sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonların önlenmesi ve hasta güvenliğinin sağlanması açısından çok önemli süreçleri içinde barındırmaktadır. Bu süreçlerden elde edilen çıktılar aynı zamanda sağlık hizmeti kalitesinin önemli göstergelerini oluşturmaktadır. 

27.6.2015 tarihli ve 29399 sayılı Resmî Gazete' de yayımlanan Sağlıkta Kalitenin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesine Dair Yönetmeliğin amacı, Türkiye Sağlıkta Kalite Sistemi kapsamında sağlık kurum ve kuruluşlarında kaliteli hizmet sunumunun sağlanmasına yönelik hasta güvenliği, çalışan güvenliği, hasta memnuniyeti ve çalışan memnuniyetini esas alan sağlıkta kalite standartları ile bu standartların uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir."

Kalite yönetimi; organizasyonda liderlik, yönetim, insan, sistem ve ürün kalitesinin bir arada sürekli olarak geliştirilmesini; kalite geliştirme, kalite planlama ve kalite kontrol çalışmalarının yapılmasını ve aynı zamanda kalite güvence sistem standartlarının oluşturulmasını amaçlayan yönetim anlayışı olarak tanımlanabilir. (Aktan, 1999: 1)

Sağlıkta Kalite aslında  ;

Hizmet sunumunda ayağımıza takılan, kafamızda kalan, karşımıza çıkan soruların, sorunların  (riskler, bilinmeyenler) yerinde raporlanarak ekibin her bir ferdinin sorumluluk ve yetki çerçevesinde çözüme iyileştirmeye yönelik çabalarının tamamıdır. 

Kaliteye ulaşmak için ne yapmalıyız?

Planla, uygula, kontrol et, önlem al. Yani riskleri tespit et, analiz et, ortadan kaldırmak için tedbir al, kayıtlarını düzenle ve sonuçlarını izle. Genel süreç olarak akış bu şekilde gerçekleşiyor. Dünya Sağlık Örgütü diyor ki; risk yönetimini güvenlik yönetiminden ayırırsanız çok anlamlı olmaz. İkisini bir araya alın ve güvenlikle risk yönetimini tanımlayın diyor. Riskleri önleyin, gerçekleşirse, en kısa sürede çözün.

Ameliyathane Hizmetlerinde Güncel Rehberlerimiz

Hizmet sunumunun kalitesi Sağlıkta Kalite Akreditasyon ve Çalışan Hakları Dairesi Başkanlığı Güncel rehberlerinin sahada dogru ve etkin uygulanması ile devamlılığını sağlamaktadır. Bunlar nelerdir?

•          Güvenli Cerrahi Uygulama Rehberi 

•          İlaç Yönetimi Rehberi 

•          Doküman Yönetimi Uygulama Rehberi 

•          Memnuniyet Anketi Uygulama Rehberi 

•          Gösterge Yönetimi Rehberi 

•          Klinik Kalite Rehberleri 

Hasta güvenliği, sağlık hizmetlerinde kalitenin önemli bir konusu olmakla birlikte nitelikli ve kaliteli hizmet sunmanın önemli göstergelerinden biridir.

Bugüne kadar gerçekleştirilen ve hâlihazırda sağlık kurumlarımızda yürütülen çalışmaların, uluslararası bilimsel literatür ve DSÖ çalışmaları rehberliğinde daha da geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacı ile "Ulusal Hasta Güvenliği Hedefleri" güncellenerek zenginleştirilmiştir.23.03.2023

Ulusal Hasta Güvenliği Hedefleri

1. Güvenli Cerrahi
2. Güvenli Doğum
3. Yeni doğan Güvenliği
4. Radyasyon Güvenliği
5. Bilgi Güvenliği
6. Teşhiste Hasta Güvenliği
7. Tıbbi Cihaz ve Malzeme Güvenliği
8. Tesis Güvenliği
9. Hasta Düşmelerinin Önlenmesi,
10. Hava Yolu Güvenliği
11. Hastaların Güvenli Transferi,
12. Güvenli Hasta Devri
13. İlaç Güvenliği
14. Hastaların Doğru Tanımlanması,
15. Hatalardan Öğrenme
16. Sağlık Hizmet İlişkili Enfeksiyonlarla Mücadele, Basınç Yaralarının Önlenmesi
17. Kan Güvenliği ve Yönetimi, Kardiyak Arrest Yönetimi

Ameliyathane Hizmetleri sunumunda en önemli kalite göstergesi olan Güvenli Cerrahi Kontrol Listesinde yer alan her kontrol basamağı, önlenebilir cerrahi zarar ihtimalinin ortadan kaldırılmasına yönelik klinik kanıtlara ve uzman görüşlerine dayanılarak eklenmiştir.

 Güvenli bir cerrahi uygulamanın gerçekleştirilmesinde cerrahla birlikte tüm ameliyat ekibinin sorumluluğu bulunmaktadır.

GCKLTR, cerrahi tedaviyle ilgili süreci dört ayrı aşamada ele almaktadır: 

1. Klinikten Ayrılmadan Önce
2. Anestezi Verilmeden Önce
3. Ameliyat Kesisinden Önce
4. Ameliyattan Çıkmadan Önce

Ameliyathane Hizmetlerinde Güvenli Cerrahi için neleri yapabiliriz?

Hasta düşmelerini önlemek adına hasta transfer sedyesi kemerle bağlanmalı, fren sistemi kullanılmalı, arızalı sedyeler sahada bulunmamalı, ilgili formları tutularak acilen arıza giderilmeli. Bası yaralarını önlemek için özellikle uzun süreli vakalarda silikon pozisyonerler kullanılmalıdır. Tıbbi cihazlar firma önerileri doğrultusunda UPS prizlerde kullanılmalıdır.(elektrik kaçağı, yangın tehlikesine karşı)

Çalışan güvenliği açısından kişisel koruyucu ekipman etkin kullanılmalı, kaygan zemin levhaları kullanılmalı, zemin daima kuru olmalı, kesici delici aletlerin bertarafı atık yönetimine uygun yapılmalı. Uygunsuz tıbbi cihaz kullanımında, eczane olumsuz olay bildirim formu ile eczaneye bildirim yapılmalı, düzeltici önleyici faaliyet raporu düzenlenmeli. Olumsuzluklar kalite yönetim birimine ilgili formlar doldurularak bildirimi yapılmalıdır. Güvenli cerrahi ile paralel olarak hasta güvenliği ve ameliyathaneye hasta kabulü kalite standartlarına uygun yapılmalıdır. Hasta sağlık çalışanı eşliğinde transfer sedye ile preoperatif alanda sağlık çalışanına kimlik doğrulaması yapılarak imza karşılığı teslim edilir. Hastanın taraf işaretlemesi doktoru tarafından cilt kalemi ile yapılmalı, profilaktikantibiyotik kullanımı sorgulanmalı, allerji durumu, kanama riski var ise kan hazırlıgı yapılmalıdır. Kimlik doğrulama çokönemli. Hastabilekliği, dosya kimliği, ameliyat listesindeki isim çapraz olarak doğrulanmalı

Hasta yakınları bekleme alanında ekrandan hastalarına ait bilgileri takip edebilmeliler. 

Ameliyathane Hizmetleri Kalite Standartları 

SAHO1-Ameliyathane süreçleri ve bu süreçlere yönelik kurallar tanımlanmalıdır.

SAHO2-Ameliyathane alanlarına yönelik düzenleme yapılmalıdır.

SAHO3-Ameliyathanede sıcaklık ve nem değerleri izlenmelidir.

SAHO-Havalandırma sistemlerine yönelik düzenleme yapılmalıdır.

SAHO5_Elektrik enerjisinin kesintisiz sağlanmasına yönelik düzenleme yapılmalıdır.

SAHO6-Tıbbi gazların  basınç düzeyleri izlenmelidir.

SAHO7-Cerrahi uygulamaların güvenliği sağlanmalıdır.

SAHO8-Anestezi uygulamalarının güvenliği sağlanmalıdır.

SAHO9-Cerrahi uygulamaya ait tüm kayıtlar zamanında eksiksiz ve doğru şekilde yapılmalıdır

SAHO 10-Tanı amaçlı alınan dokuların güvenliğine yönelik düzenleme yapılmalıdır

SAH11-Ameliyat olan hastanın yakınlarının etkin ve zamanında bilgi alabilmelerini sağlayan görsel araçlar (tv,monitör,ekran ) bulunmalıdır.

KİO01- İstenmeyen olay bildirim sistemi kurulmalıdır.

Ameliyathane Hizmetleri Kalite standartlarına yaklaşım ve uyum ameliyathane hemşiresinin hizmet sunum kalitesi ile doğru orantılıdır. Ameliyathane hemşiresi uyum eğitimi sonrası görev yetki ve sorumluluklar çerçevesinde çalıştığı ameliyat odasının enfeksiyon kontrolünden, hasta ve cerrahi güvenliğin her aşamasından sorumludur. Hasta ve çalışan güvenliğini tehdit eden durumlarda güvenli raporlama bildirimi yapmak hizmet sunumu iyileştirme açısından önemlidir. Ameliyathane hemşiresinin klinik süreç yönetimi kapsamında aşağıdaki parametrelere uyumu sürecin kaliteli olması açısından  çok önemlidir.

1. Tıbbi cihaz yönetimi
2. Teknik ve mekanik sistem yönetimi
3. Tıbbi sarf ve Steril malzeme (cerrahi alet ve bohça ) yönetimi
4. Hasta ve Hasta Dosyası Yönetimi
5. Oda temizlik ve dezenfeksiyon yönetimi, enfeksiyon kontrolü
6. Çevre yönetimi
7. Gaz kompres ve cerrahi alet sayım yönetimi
8. Risk Yönetimi
9. Atık Yönetimi

SONUÇ:

Tabii kalitenin de en temel unsuru ölçüm kültürüdür. Profesyonel bir yönetim sürecinin bir parçası olarak; ölçme ve değerlendirme kendimizi, kurumumuzu izlememize, daha sağlıklı düzgün doğru planlar yapmamıza yarıyor. Kendimizi başkalarıyla, kurumumuzu başkalarıyla kıyaslama imkânı sağlıyor. Doğru politikalar belirlememizi sağlıyor ve hesap verebilir olmamızı sağlıyor. Tabii bütün bunlar da, yaptığımız işin niteliğini arttırmamızı, kalitemizi geliştirmemizi sağlıyor ve dolayısıyla da bizi başarıya götürüyor.

Ameliyathane Hizmetleri hemşireliği kalite standartlarına uyum ve güvenli raporlama hizmetin sunumunda hasta ve cerrahi güvenliğin sağlanmasında temel hedeftir. Maksimum güvenlik ve minimum risk kaliteli hizmet sunumunun karşılığıdır

KAYNAKLAR:

1. Aktan, C.C. (1999). 2000'li Yıllarda Yeni Yönetim Teknikleri, Stratejik Yönetim, TUGIAD Yayını, İstanbul, s.2.
2. https://www.asbcert.com.tr/kalite/kalite-nedir.uluslararasıkalite belgelendirme.
3. Morgil, Orhan ve Küçükçirkin, Mehmet (1995). TOBB'un Sağlıkta Toplam Kalite Yönetimine Bakışı, 1. Basamak Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi, Mithat Çoruh (Ed), Haberal Eğitim Vakfı, Ankara
4. Sağlıkta Ölçüm Kültürü için İndikatör Yönetim Modeli Uzm. Dr. Dilek TARHAN Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı IV. uluslararası sağlıkta performans ve kalite kongresi
5. Sağlıkta Kalitenin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesine Dair 26.05.2023tarih ve 32202 sayılı yönetmelik
6. Sağlık Bakanlığı Kalite ve Daire Baskanlığı Kalite Standartları (SKS) SÜRÜM 6
7. Sağlıkta Kalite, Akreditasyon Ve Çalışan Hakları Dairesi Başkanlığı 22 Ekim 2020
8. Tarhan, D. Ameliyathane ve MSÜ'de SKS, SAS.Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Verimlilik, Kalite ve Akreditasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara 4.SAD 2018
9. IV. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Konuşma Metinleri Kitabı 1. Basım – 2013 ISBN: 978-975-590-463-4 Bakanlık Yayın no:911
10. https://shgmkalitedb.saglik.gov.tr/TR-95193/ulusal-hasta-guvenligi-hedefleri23.03.2023.

Yenilikçi Teknolojilerin Hastane Enfeksiyon Kontrolüne Katkıları

Uzm. Hem. Birgül BELGİN

Hastane Enfeksiyonları ve Önemi 

Sağlık hizmeti sisteminde önemli bir sorun olarak karşımıza çıkan sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonlar(SHİE) bakım kalitesinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. SHİE hastaya bir sağlık kurumunda bakım ya da sağlık hizmeti sunulması sırasında gelişen ve o kuruma başvuru sırasında var olmayan ya da kuluçka döneminde olmayan enfeksiyonlardır. Sağlık bakımı ile ilişkili enfeksiyonlar gelişmiş ülkelerde hastanede yatan 100 hastadan 7'sinde, gelişmekte olan ülkelerde ise 10'unda ortaya çıkmaktadır. SHİE, sağlık sisteminde önemli bir sorun teşkil etmekte ve toplumu tehdit etmekte, hastanede yatış süresini, morbidite, mortalite ve sağlık bakım maliyetini önemli ölçüde arttırmaktadır. Bu bakımdan tüm dünyada SHİE önlemede enfeksiyon kontrol (EK) uygulamaları oldukça önemlidir. Bilimsel ve son veriler doğrultusunda hazırlanan EK programları  ile hem standart bir yaklaşım sağlanması hem de enfeksiyon kontrolü ve hizmetlerin kalitesinin artması hedeflenmektedir.

Enfeksiyon kontrol programı bileşenleri; 

• El Hijyeni
• Standart Önlemler ve İzolasyon Önlemleri
• Sürveyans
• Sterlizasyon ve dezenfeksiyon uygulamalrı
• Kanıta dayalı uygulamalar(bundle)
• Uygun antibiyotik kullanımı
• Eğitim
• Güncel kılavuzların takibi

Enfeksiyon Kontrolü ve Teknoloji 

Teknoloji günlük hayatımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Çevrimiçi istatistik portalı Statista'ya göre 5,28 milyar insan (%67,95) bir mobil cihaza sahiptir. Sağlık hizmetlerinde teknoloji, elektronik sağlık kayıtları ve sağlık bilgi teknolojisi gibi günlük klinik uygulamalara ve klinik süreçlere yardımcı olmak için kullanılmaktadır. Bulaşıcı hastalıklar alanında ortaya çıkan hastalıkların sayısının giderek artması nedeniyle yenilikçi yaklaşımlar enfeksiyon kontrolünde büyük önem taşımaktadır. Özellikle koronavirüs hastalığı (COVID-19) salgını sırasında bazı yenilikçi teknolojiler dikkat çekmiştir. Sağlık hizmetlerinin dijitalleşmesi ile toplum ve geleneksel sağlık sistemlerinin yapılarını kökten dönüştürerek klinik hizmetlerle daha fazla hastanın tedaviye uyum sağlaması beklenmektedir. Böylece daha iyi sonuçlar elde edilerek klinik verimliliğin artırılması öngörülmektedir.

Dijital sağlık, bir teknolojiyi, bir kullanıcı deneyimini, bir hizmeti, bir ürünü, bir süreci, kendi başına bir ekolojik sistemi ve sağlık hizmetlerine ilişkin ekolojik sistemin bir parçasını ifade edebilen, her şeyi kapsayan bir terimdir. Dijital sağlık hastaların tanı ve tedavisinde, hasta olmayan bireylerin sağlık ve risk durumlarını takip etmede, sağlık sistemi çalışanlarının eğitiminde ve toplum sağlığını denetleme ve iyileştirilmesinde bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasıdır. Dijital sağlığın geniş alanı, mobil sağlık (mSağlık) ve giyilebilir cihazlar olmak üzere iki ana biçimde daha da kişiselleştirilebilir.  Sağlık, sağlığın sürekli izlenmesi için akıllı mobil cihazların, bunların bileşenlerinin ve ilgili teknolojilerin uygulanmasını temsil eder. mSağlık, internete bağlı tanı cihazlarıyla birleştirildiğinde hastalıkların teşhisi, takibi ve kontrolü için yenilikçi olanaklar sağlar, hastaların kendi sağlık hizmetlerine katılımını teşvik eder ve kişisel sağlık kayıtlarıyla entegre olur. Dijital sağlık alanında kullanılan terimler aşağıda açıklanmıştır. 

Nesnelerin İnterneti (Internet of Things):Kısaltması IoT olan "Internet of Things" teriminin Türkçedeki karşılığı olarak sunulan nesnelerin interneti, günlük hayatta kullanılan nesnelerin internet sayesinde diğer nesneler ile veri alışverişi yapabilmesini ve nesnelerin birbiriyle tam olarak senkronizasyon halinde olmalarını sağlayan bir teknolojidir. Bu teknoloji ortamlardan verileri toplamayı, göndermeyi ve üzerinde işlem yapmayı sağlayan web özellikli akıllı cihazlardan oluşur.  IoT, günlük olarak kullanılan nesneleri (örneğin saatler, gözlükler, mücevherler, giysiler ve ayakkabılar) birbirine bağlayarak kişiselleştirilmiş dijital sağlık verilerinin toplanmasına ve tıbbi bakım sürecine dahil olan tüm temsilcilerin kullanımına sunulmasına olanak tanır. 

Büyük veri: Bu veri toplama yöntemi ile eldeki veriler en sade ve işlenebilir hale getirildikten sonra, karşılaştırma yöntemi kullanılarak bu verilerin birbirleriyle olan ilişkileri incelenir ve aralarındaki bağlantılar ortaya çıkartılır. Bu sayede, alınacak olan kararların sonuçlarını önceden kestirmek mümkün olur. Verilerde yer alan çeşitli noktaların yerleri değiştirilerek oluşturulan simülasyonlarla, farklı kararlara verilecek tepkiler görülebilir. Büyük veri tamamen gerçek verilerin analizine dayandığı için maliyetleri düşürme, iş gücünden tasarruf sağlama ve beklentilere uygun ürün geliştirme gibi birçok farklı alanda doğru kararlar alınmasına olanak tanımaktadır. 

Yapay zeka: En basit şekilde belirli görevleri yerine getirmek için insan zekasını taklit eden ve topladıkları bilgileri yineleyerek kendilerini geliştirebilen sistemler olarak tanımlanır. Yapay zekayı günümüz teknoloji sistemlerinden ayıran en önemli özellik insan zekasını taklit edebilmesidir. Bu sistem, var olan durumları gözlemleyerek daha önceden belirlenen parametreler doğrultusunda ilgili durumu işler ve buna yönelik bir tepki verir. Bu süreçte, yapay zeka duruma ilişkin verileri hızlı, yinelemeli ve akıllı algoritmalarla birleştirerek işler. Yapay zeka, çok sayıda veri formuyla sunulduğunda makinelere planlama, akıl yürütme, algılama, bağımsız öğrenme veya karar verme gibi akıllı problem çözme yetenekleri sağlar. 

Giyilebilir Cihazlar: Geçtiğimiz birkaç on yılda, vücut sinyallerini izlemeye yönelik giyilebilir elektronik cihazlar giderek daha fazla ilgi görmüş ve tıp alanındaki gelişmelere önemli katkılarda bulunmuştur. Akıllı saatler, kol bantları ve takip cihazları gibi cihazlar son yıllarda oldukça popüler hale gelmiş ve dijital sağlığın yayılmasını kolaylaştırmıştır. Giyilebilir cihazların temel avantajı, giysilere takılabilmeleri veya doğrudan cilt üzerine giyilebilmeleri nedeniyle harici yerleşimleridir. Böylece, fiziksel ve biyokimyasal sinyalleri ve hareketleri izlemek için rahat bir yöntem sunarlar; invaziv değildirler, boyut olarak kompakttırlar, hafiftirler, hassastırlar ve operasyon sırasında otonomdurlar.

Sağlık Hizmeti İlişkili Enfeksiyonların Önlenmesi ve Kontrolünde Yenilikçi Teknolojilerin Kullanımı 

El hijyeni: El hijyeni enfeksiyon kontrolünün temel taşıdır ve el hijyeni uygulamalarının desteklenmesinde dünyanın odak noktasıdır. Basit bir prosedür olarak sağlık çalışanları tarafından uygulanan el hijyeninin hastane enfeksiyonlarını önlediği teorik ve pratik olarak kanıtlanmıştır. El hijyeninin önemi bilinmesine rağmen genel uyum genellikle düşüktür. Yetersiz el hijyeni uyumu sorununu çözmek için DSÖ, hastane enfeksiyonlarını önlemek ve kontrol etmek amacıyla düzenli el hijyeni izlemesini önermektedir. Yapılan çalışmalarda el hijyeni uygulamalarının artırılması için izleme ve geri bildirim yöntemleri, eğitim, öğretim ve hatırlatmalarla karşılaştırıldığında daha etkin yöntemler olarak bulunmuştur. 

Eğitimli gözlemciler tarafından yapılan doğrudan gözlem, çeşitli sağlık bakım ortamlarında sağlık çalışanlarının el hijyenine uyumunu izlemek için hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, doğrudan gözlem kullanmanın, zaman ve iş gücü kaybı, gözlenen el hijyeni fırsatlarının yetersiz sayıda olması, Hawthorne etkisi ve gözlemci önyargısı gibi pek çok dezavantajı bulunmaktadır. Bu sorunların üstesinden gelmek amacıyla, sağlık çalışanlarının el hijyeni uyumunu kayıt altına alacak otomatik el hijyeni izleme sistemleri (OEHİS) geliştirilmiştir. OEHİS, doğrudan gözlemlemenin yardımcı sistemi veya el hijyeni uygulama anları, el hijyeni fırsatları veya el hijyeni ürün tüketimi gibi verileri sürekli olarak toplayabilen otomatik elektronik sistem olarak tanımlanabilir. OEHİS'de yer alan cihazlar ve teknolojiler arasında elektronik sayaçlar, alkol bazlı el dezenfektanları dağıtıcılarındaki basınç sensörleri, kapı giriş/çıkış monitörleri, kızılötesi işaretçiler ve/veya elektronik rozetler yer almaktadır.

OEHİS uygulamalarında kullanılan teknolojiler iki kategoriye ayrılabilir: 

1. El hijyeni uygulamalarının belirli bir yönünü izleyen teknolojiler (örn. oda çıkışında ve/veya girişte el hijyeni, sabun/el dezenfektanı dağıtımlarının sayısı)
2. Hem el hijyeni fırsatlarının hem de sağlık çalışanlarının sayısını değerlendiren uyumluluk izleme teknolojileri.(örneğin video kayıtları kullanılarak.

Bunun dışında OEHİS yalnızca toplu el hijyeni uyumları hakkında bilgi sağlayabilen, el hijyeni uyumu ile birlikte el hijyeni fırsatlarını da analiz edebilen, sağlık çalışanlarının tek tek el hijyeni uyumu ve fırsatlarının analizini yapabilen çeşitleri de tanımlanmıştır.

Giyilebilir cihazlar ile el hijyeni kontrolü el hijyeni gözlemi için kullanılan diğer bir yöntemdir. Sağlık profesyonellerinin el hijyenine ilişkin davranışlarını takip etmek ve "hijyen fırsatlarına" dikkat çekmek için mobil sensör tabanlı uygulamalar kullanılmasıdır. Bu sensör ağları genellikle hastanedeki önemli noktalara ve hastane personeline bağlanan bluetooth, Wi-Fi ve mobil internet bağlantısına dayanır. Ancak bu sistemler, el dezenfeksiyonu tekniklerinin takibini hedeflememektedir ve değerlendirici olmaktan ziyade hatırlatıcı görevi görmektedir. El hijyeni uyum ölçümü için diğer bir seçenek, alkol bazlı el antiseptiği dağıtıcılarında elektronik el yıkama sayaçlarının kullanılmasıdır. Elektronik sayaçlar ile 24 saat sürekli kayıt yapılarak el hijyeni fırsatları değerlendirilmektedir.

Sürveyans: Enfeksiyonun öngörülmesi ve erken tespitinde en çok kullanılan teknoloji yapay zekadır.  Hastane bilgi sisteminden gelen büyük verilerin ve elektronik klinik kayıtların kullanılması, ortaya çıkan hastalıkları, SHİE ve sepsisi tahmin/tespit etmek ve tespit etmek için modeller geliştirmeyi sağlar. Geçmişe dönük hasta verileri ve hasta risk faktörleri analiz edilerek enfeksiyona yatkın olan hastalar tahmin edilmesi ve sağlık çalışanlarına yol göstermesi hedeflenmektedir. Ventilatör ilişkili pnömoni, kateter ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonları, kateter ilişkili üriner sistem enfeksiyonları ve çoklu ilaca dirençli patojen ile kolonizasyon/enfeksiyon riski, tahmin modellerinin geliştirildiği örneklerden sadece birkaçıdır. 

Standart önlemler ve izolasyon: Hastane enfeksiyonlarının azaltılmasında sağlık çalışanlarının izolasyon önlemlerine uyumunun rolü büyüktür. İzolasyon önlemleri, hastanede bulunan tüm hastaları kapsayan standart önlemler ve bulaşma yoluna yönelik önlemler olmak üzere iki şekilde sağlanmaktadır. Hasta ile temas halinde olan sağlık personellerinden hemşire ve doktorların izolasyon önlemlerine uyumu, doğru yöntemlerle ve belli aralıklarla değerlendirilmelidir. Bu bağlamda sağlık çalışanlarının eğitim ve denetimi devam etmelidir. Simülasyona dayalı eğitim (SBT), tıbbi uygulamalar için gerekli olan becerilerde yeterlilikleri oluşturmak için birçok tıbbi uzmanlık alanında kullanılmıştır. Simülasyon, belirli hedefleri ele almak için tasarlanmış çeşitli klinik senaryoları taklit edebilir ve bilgiyi pratiğe entegre edebilir; kursiyerlerin, iyileştirilmesi gereken alanları belirleyebilecekleri ve benzer gerçek sorunlarla uğraşırken özgüven geliştirebilecekleri sanal oturmadaki performanslarını değerlendirmelerine olanak tanır. 

İnvaziv araç ilişkili enfeksiyonların önlenmesi: SHİE önlenmesinde kanıta dayalı uygulamaların bir paket olarak uygulanması enfeksiyon oranlarını düşürmektedir. Hermon ve ark. paket öğelerine uyumu izlemek için hastane bilgi sisteminin bir parçası olarak elektronik bir araç tasarlamıştır.  2009 yılından itibaren, hastane bilgi sistemi aracılığıyla toplanan veriler kullanılarak takılan santral venöz kateter sayısı, yerleştirme ve bakım paketine uyum ve kateterle ilişkili kan dolaşımı enfeksiyon oranı hakkında üç ayda bir düzenli geri bildirim sağlamışlardır. Paket uyumu uygulama döneminde artış göstermiş ve 6 ay içerisinde %95'in üzerine çıktığı görülmüştür. Kateterle ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonu oranında 15.6/1000 günden 0.4/1000 güne kadar önemli bir azalma gözlenmiştir.

Temizlik ve dezenfekskiyon: Enfeksiyon kontrolünde önemli bir yeri olan temizlik ve dezenfeksiyon uygulamaları her geçen gün önem kazanmaktadır. Enfekte hastalar yüzey ve materyal kontaminasyonunun birincil kaynağıdır.  Kontaminasyonu ve bunun sonucunda yüzeylerde enfeksiyonun yayılmasını önlemek için son zamanlarda çeşitli alternatif stratejiler geliştirilmiştir. Soğuk plazma teknolojisi son dönemde yüzeylerde uygulanmaya başlanan bir dezenfeksiyon stratejisidir. Yüzey modifikasyonu/fonksiyonelleştirme, farklı malzemeler üzerinde yapışmayı önleyici veya antimikrobiyal özellikler elde etmek için kullanılan diğer bir yaygın prosedürdür. Bu yaklaşımın geleneksel dezenfeksiyon tekniklerine göre birçok avantajı vardır. Örneğin antimikrobiyal yüzeyler, dokunmasız teknolojilere veya geleneksel temizlemeye zıt olarak sürekli bir aktivite süreci içerisindedir. Bu şekilde yüzeylerdeki antimikrobiyal yük, temastan hemen sonra azaltılarak yayılmasının ve bunun sonucunda çevredeki yüzeylerin veya insanların kirlenmesinin önlenmesi sağlanır. Diğer bir avantaj ise dezenfeksiyon işlemini gerçekleştirmek için insanları odalardan uzaklaştırmaya gerek kalmadan bu yüzeylerin insanlara zarar vermemesi nedeniyle kalabalık ortamlarda da kullanılmasıdır. Ayrıca. üriner kateter, santral venöz kateter, protez veya kontakt lens gibi tıbbi cihazlarda da kullanılabilmektedir.  Kendi kendini dezenfekte eden yüzeylerin uygulanması, enfeksiyon kontrolü için iyi bir stratejidir. 

Diğer Uygulamalar: Günümüzde mikrobiyoloji alanında kullanılan yapay zeka uygulamaları bilim insanlarına iyi bir karar destek mekanizması rolünde yer alarak halk sağlığının korunmasında yardımcı olmaktadır. Teknolojinin daha da ilerlemesiyle etkisini arttırmaya devam edecek olan yapay zeka teknolojisi, sağlık ekosisteminin bir üyesi olan mikrobiyoloji alanında zaman, maliyet ve kaliteye katkısı açısından adından daha sık söz ettirmeye devam edecektir. Bakterilerin,  virüslerin, mantarların ve parazitlerin tanı ve teşhisinde yapay zeka uygulamaları mikrobiyoloji laboratuvarlarında kullanılan yöntemler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında antibiyotik keşfinde, antibiyotik direncinin önlenmesinde, aşıların geliştirilmesinde de yapay zeka uygulamaları kullanılmaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak SHİE önlenmesinde teknolojinin yarattığı dönüştürücü etkiler dikkat çekmektedir. Yenilikçi teknolojilerin kullanılması ile iş gücü kaybı azalmakta, daha az sağlık çalışanı ile daha fazla iş performansı sağlanmakta, insan kaynaklı hatalı sonuçlar ve maliyet azaltılabilmektedir. Hemşireler, teknolojinin giderek artan hızıyla bütünleşmeli ve ilgili programlara duyulan ihtiyacın önemi vurgulanmalıdır. Kanıta dayalı bakımda yenilikçi yaklaşımlar ancak yeni teknolojilerin entegrasyonu ile gerçekleşebilmektedir. Bu anlamda sağlık çalışanları kongre/sempozyum gibi toplantılara katılmaya teşvik edilmeli, hizmet içi eğitimler ve toplantılar ile çalışanlar bilgilendirilmelidir. Aynı zamanda kurum kültürü oluşturulmalı, gerekli alt yapı sağlanmalı ve çalışanlar teknoloji ile sağlığı bütünleştirme konusunda desteklenmelidir. 

Kaynaklar

1. Hekimoğlu C. H. Sağlık Hizmeti İlişkili Enfeksiyon Salgınlarının İncelenmesi. BUHASDER Kongresi  8. Tepecik Enfeksiyon Günleri,2019
2. Gesser-Edelsburg A, Cohen R., Halavi A. M & Zemach, M. Motivating healthcare professionals (nurses, nurse assistants, physicians) to integrate new practices for preventing healthcare-associated infections into the care continuum: turning Positive Deviance into positive norms. BMC Infectious Diseases. 2021;21(1): 1-12.
3. Ahmed N. J. Haseeb A. Elazab E. M. Kheir H. M. Hassali A. A. Khan A. H.       Incidence of Healthcare-Associated Infections (HAIs) and the adherence to the  HAIs' prevention strategies in a military hospital in Alkharj. Saudi Pharmaceutical Journal. 2021;29(10), 1112-1119.
4. Ulusal Sağlık Hizmeti İlişkili Enfeksiyonlar Sürveyans Rehberi Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/   Erişim tarihi:  Mayıs 2023
5. Yılmaz E. Yoğun bakım ümitelerinde sık görülen enfeksiyonlar ve kanıta dayalı uygulamalar. Özer N, editör. Yoğun Bakım Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.27-36
6. Behroozynia M. Knowledge. Attitude and Practice of intensive care unit nurses               about prevention and control of nosocomial infections. Scientific Journal of Iranshahr University of Medical Sciences. 2022;1(1), 11-15.
7. Kurt M, Yazıcı G. Yoğun Bakım Ünitesinde Sık Görülen  Sağlık      Hizmetiyle İlişkili Enfeksiyonların Önlenmesinde Kanıta Dayalı Uygulamalar. Türkiye Sağlık Araştırmaları Dergisi. 2022;2(3), 25-44.
8. Manoukian S. Stewart S. Dancer S. Graves N. Mason H. McFarland A et al. Estimating excess length of stay due to healthcare-associated infections: a systematic review and meta-analysis of statistical methodology. Journal of Hospital Infection. 2018;100(2), 222-235.
9. Akyol E. İbrahimoğlu Ö. Nöroşirürji yoğun bakım ünitesinde sağlık hizmeti ilişkili infeksiyonlar ve etkileyen faktörleri. Sağlık Akademisyenleri Dergisi. 2021;8(3), 215-220.
10. Haque M. McKimm J. Sartelli M. Dhingra S. Labricciosa F M. Islam S.et al. Strategies to prevent healthcare-associated infections: a narrative overview. Risk management and healthcare policy. 2020;13, 1765
11. Eren F, Öngün G, Ural O, Öztürk Ş. Nöroloji yoğun bakım ünitesinde bir yıllık hastane enfeksiyonu oranları: Patojenik ve klinik değerlendirme. Türk Nöroloji Dergisi, 2017; 23(4): 205-210
12. Turner 2018  Erişim adresi.  https://www.bankmycell.com/blog/how-many-phones-are-in-the-world
13. DeMellow J, Kim TY. Technology-enabled performance monitoring in intensive care: An integrative literature review. Intensive Crit Care Nurs. 2018 Oct;48:42-51.
14. Yanamadala S, Morrison D, Curtin C, McDonald K, Hernandez-Boussard T. Electronic Health Records and Quality of Care: An Observational Study Modeling Impact on Mortality, Readmissions, and Complications. Medicine (Baltimore). 2016 May;95(19):e3332
15. Goldschmidt K. The COVID-19 Pandemic: Technology use to Support the Wellbeing of Children. J Pediatr Nurs. 2020 Jul-Aug;53:88-90.
16. ounis, A. , Hadjidj, A. , Bouabdallah, A. , & Challal, Y. ( 2016 ). Healing in the cloud: Secure cloud architecture for medical wireless sensor networks. Next Generation Computer Systems, 55, 266 – 277
17. McCarthy B, Fitzgerald S, O'Shea M, Condon C, Hartnett-Collins G, Clancy M, Sheehy A, Denieffe S, Bergin M, Savage E. Electronic nursing documentation interventions to promote or improve patient safety and quality care: A systematic review. J Nurs Manag. 2019 Apr;27(3):491-501.
18. Wong, BLH; Maaß, L.; Vodden, A.; van Kessel, R.; Sorbello, S.; Buttigieg, S.; Odone, A. The dawn of digital public health in Europe: Implications for public health policy and practice on behalf of the European Public Health Association (EUPHA) Digital Health Section  2022 , 14 , 100316.
19. Alwashmi MF. The Use of Digital Health in the Detection and Management of COVID-19. Int J Environ Res Public Health. 2020 Apr 23;17(8):2906.
20. Hsu J. Personalized Digital Health Beyond the Pandemic. J Nurse Pract. 2022 Jul-Aug;18(7):709-714..
21. Hsu J. Personalized Digital Health Beyond the Pandemic. J Nurse Pract. 2022 Jul-Aug;18(7):709-714.
22. Wood CS, Thomas MR, Budd J, Mashamba-Thompson TP, Herbst K, Pillay D, Peeling RW, Johnson AM, McKendry RA, Stevens MM. Taking connected mobile-health diagnostics of infectious diseases to the field. Nature. 2019 Feb;566(7745):467-474.
23. Catherwood, P. A., Steele, D., Little, M., McComb, S., & McLaughlin, J. (2018). A community-based IoT personalized wireless healthcare solution trial. IEEE journal of translational engineering in health and medicine, 6, 1-13.
24. Santos, M. A., Munoz, R., Olivares, R., Rebouças Filho, P. P., Del Ser, J., & de Albuquerque, V. H. C. (2020). Online heart monitoring systems on the internet of health things environments: A survey, a reference model and an outlook. Information Fusion, 53, 222-239.
25. Busnatu ȘS, Niculescu AG, Bolocan A, Andronic O, Pantea Stoian AM, Scafa-Udriște A, Stănescu AMA, Păduraru DN, Nicolescu MI, Grumezescu AM, Jinga V. A Review of Digital Health and Biotelemetry: Modern Approaches towards Personalized Medicine and Remote Health Assessment. J Pers Med. 2022 Oct 5;12(10):1656.
26. Lee, B., & Ghovanloo, M. (2019). An overview of data telemetry in inductively powered implantable biomedical devices. IEEE Communications Magazine, 57(2), 74-80.
27. Hügle, M., Omoumi, P., van Laar, J. M., Boedecker, J., & Hügle, T. (2020). Applied machine learning and artificial intelligence in rheumatology. Rheumatology advances in practice, 4(1), rkaa005.
28. Laptev, V. A., Ershova, I. V., & Feyzrakhmanova, D. R. (2021). Medical applications of artificial intelligence (legal aspects and future prospects). Laws, 11(1), 3.
29. Williams, S., Layard Horsfall, H., Funnell, J. P., Hanrahan, J. G., Khan, D. Z., Muirhead, W., ... & Marcus, H. J. (2021). Artificial Intelligence in Brain Tumour Surgery—An Emerging Paradigm. Cancers, 13(19), 5010.
30. Akkus, Z., Aly, Y. H., Attia, I. Z., Lopez-Jimenez, F., Arruda-Olson, A. M., Pellikka, P. A., ... & Oh, J. K. (2021). Artificial intelligence (AI)-empowered echocardiography interpretation: a state-of-the-art review. Journal of clinical medicine, 10(7), 1391.
31. Vakhter, V., Soysal, B., Schaumont, P., & Guler, U. (2022). Threat modeling and risk analysis for miniaturized wireless biomedical devices. IEEE Internet of Things Journal, 9(15), 13338-13352.
32. Magisetty, R., & Park, S. M. (2022). New Era of Electroceuticals: Clinically Driven Smart Implantable Electronic Devices Moving towards Precision Therapy. Micromachines, 13(2), 161.
33. Price L, MacDonald J, Gozdzielewska L, Howe T, Flowers P, Shepherd L, Watt Y, Reilly J. Interventions to improve healthcare workers' hand hygiene compliance: A systematic review of systematic reviews. Infect Control Hosp Epidemiol. 2018 Dec;39(12):1449-1456.
34. Alshehari AA, Park S, Rashid H. Strategies to improve hand hygiene compliance among healthcare workers in adult intensive care units: a mini systematic review. J Hosp Infect. 2018 Oct;100(2):152-158.
35. McCalla, S., Reilly, M., Thomas, R., & McSpedon-Rai, D. (2017). An automated hand hygiene compliance system is associated with improved monitoring of hand hygiene. American journal of infection control, 45(5), 492-497.
36. Hagel, S., Reischke, J., Kesselmeier, M., Winning, J., Gastmeier, P., Brunkhorst, F. M., ... & Pletz, M. W. (2015). Quantifying the Hawthorne effect in hand hygiene compliance through comparing direct observation with automated hand hygiene monitoring. infection control & hospital epidemiology, 36(8), 957-962.
37. Diefenbacher, S., Fliss, P. M., Tatzel, J., Wenk, J., & Keller, J. (2019). A quasi-randomized controlled before–after study using performance feedback and goal setting as elements of hand hygiene promotion. Journal of Hospital Infection, 101(4), 399-407.
38. Marra AR, Edmond MB. New technologies to monitor healthcare worker hand hygiene. Clin Microbiol Infect. 2014 Jan;20(1):29-33
39. Storey SJ, FitzGerald G, Moore G, Knights E, Atkinson S, Smith S, Freeman O, Cryer P, Wilson AP. Effect of a contact monitoring system with immediate visual feedback on hand hygiene compliance. J Hosp Infect. 2014 Oct;88(2):84-8
40. Ward MA, Schweizer ML, Polgreen PM, Gupta K, Reisinger HS, Perencevich EN. Automated and electronically assisted hand hygiene monitoring systems: a systematic review. Am J Infect Control. 2014 May;42(5):472-8.
41. Tseng, C., He, X., Chen, W., & Tseng, C. L. (2022). Evaluating automatic hand hygiene monitoring systems: A scoping review. Public Health in Practice, 4, 100290.
42. Geilleit R, Hen ZQ, Chong CY, Loh AP, Pang NL, Peterson GM, Ng KC, Huis A, de Korne DF. Feasibility of a real-time hand hygiene notification machine learning system in outpatient clinics. J Hosp Infect. 2018 Oct;100(2):183-189
43. Kutafina, E., Laukamp, D., Bettermann, R., Schroeder, U., & Jonas, S. M. (2016). Wearable sensors for eLearning of manual tasks: using forearm EMG in hand hygiene training. Sensors, 16(8), 1221.
44. Edmisten C, Hall C, Kernizan L, Korwek K, Preston A, Rhoades E, Shah S, Spight L, Stradi S, Wellman S, Zygadlo S. Implementing an electronic hand hygiene monitoring system: Lessons learned from community hospitals. Am J Infect Control. 2017 Aug 1;45(8):860-865.
45. Pong S, Holliday P, Fernie G. Effect of electronic real-time prompting on hand hygiene behaviors in health care workers. Am J Infect Control. 2018 Jul;46(7):768-774
46. Zhong, X., Wang, D. L., Xiao, L. H., Mo, L. F., Wu, Q. F., Chen, Y. W., & Luo, X. F. (2021). Comparison of two electronic hand hygiene monitoring systems in promoting hand hygiene of healthcare workers in the intensive care unit. BMC Infectious Diseases, 21, 1-10.
47. de Bruin JS, Adlassnig KP, Blacky A, Koller W. Detecting borderline infection in an automated monitoring system for healthcare-associated infection using fuzzy logic. Artif Intell Med. 2016 May;69:33-41
48. De Corte T, Van Hoecke S, De Waele J. Artificial Intelligence in Infection Management in the ICU. Crit Care. 2022 Mar 22;26(1):79.
49. Tünay, H. (2023). Üniversite Hastanesinde Çalışan Doktor Ve Hemşirelerin İzolasyon Önlemlerine Uyumlarının Değerlendirilmesi. Acta Medica Nicomedia, 6(2), 220-223
50. Abualenain, J. T., & Al-Alawi, M. M. (2018). Simulation-based training in Ebola personal protective equipment for healthcare workers: experience from King Abdulaziz University Hospital in Saudi Arabia. Journal of infection and public health, 11(6), 796-800.
51. Noaman, A. Y., Ragab, A. H. M., Al‐Abdullah, N., Jamjoom, A., Nadeem, F., & Ali, A. G. (2020). Predicting and reducing "hospital‐acquired infections" using a knowledge‐based e‐surveillance system. Expert systems, 37(1), e12402.
52. Hermon, A., Pain, T., Beckett, P., Jerrett, H., Llewellyn, N., Lawrence, P., & Szakmany, T. (2015). Improving compliance with central venous catheter care bundles using electronic records. Nursing in critical care, 20(4), 196-203.
53. Querido, M. M., Aguiar, L., Neves, P., Pereira, C. C., & Teixeira, J. P. (2019). Self-disinfecting surfaces and infection control. Colloids and Surfaces B: Biointerfaces, 178, 8-21.
54. Ergüven, Ö., & Ökten, S. (2022). Yapay Zeka'nın Mikrobiyolojide Kullanımı: Mikrobiyoloji ve Yapay Zeka. Sağlık Bilimlerinde Yapay Zeka Dergisi (Journal of Artificial Intelligence in Health Sciences) ISSN: 2757-9646, 2(2), 1-12.

Afetlerde Hemşirelik

Uzman Zeynep Koç

Mersin / Tarsus Devlet Hastanesi  zynpkc33@gmail.com

TDK sözlüğüne göre, afet; Arapça'dandilimize geçen bir sözcük olup doğanın sebep olduğu yıkım anlamına gelmektedir.

Afetin kapsamlı tanımı ise; Olağan yaşam ve zaman akışında,öngörülemeyen bir anda,afet potansiyellerinin aktivasyonu ile başlayan,insanoğlunun bireysel ve/veya toplumsal gücü ile oluşan etkiyi gidermede yetersiz kalmasına ve çok sayıda insanın sağlığına veya ekonomik varlığına zarar veren olaylar zinciridir.

Afet Potansiyelleri (AP)

1. Makro Yaşam Kaynaklı AP: Meteor Yağmuru, Gezegen Çarpması vb
2. Mikro Yaşam Kaynaklı AP:  HIV, AIDS, SARS vs
3. Normo Yaşam Kaynaklı AP:İnsan Kaynaklı AP, Doğa Kaynaklı AP

İnsan Kaynaklı AP 

Terörizm, NBK Saldırısı, Yangın, Trafik Kazaları vs

Doğa Kaynaklı AP               

 Taş Küre: Deprem, Heyelan vs

 Su Küre: Sel, Su Baskını vs

 Hava Küre: Fırtına, Siklon vs

Karışık:Tsunami, Kuraklık vs

Afetler ve Afet Tıbbı 

Afet denince akla ilk akla gelen ölümdür.Afette en önemli unsur insandır,insanın olmadığı yerde afet de yoktur.Afetler, toplumlar için bir ayna görevi yapar, toplumların kendilerini nasıl yapılandırdıklarını ve kaynaklarını nasıl tahsis ettiklerini yansıtırlar.

Afet tıbbı, bir afet anında, ortaya çıkan ani sağlık gereksinimleri ile etkilenen toplumdaki mevcut kaynaklar arasındaki orantısızlığı mümkün olan en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır.

Çeşitli sağlık disiplinlerinin (pediyatri, epdemiyoloji, enfeksiyon hastalıkları, beslenme, halk sağlığı, acil cerrahi, sosyal tıp, toplum hekimliği, uluslararası sağlık vb) afet yönetimi ile ilgili diğer disiplinlerle işbirliği içinde, afetten kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek, bunlara anında yanıt vermek ve rehabilite etmek için birlikte çalışmasına afet tıbbı denir.

Afet Yönetimi

Afetlerin önlenmesi, zararlarının yok edilmesi veya azaltılması amacıyla; afet öncesi, afet anı ve afet sonrasında yapılması gereken faaliyetlerin planlanması, yönlendirilmesi, desteklenmesi, koordine edilmesi, uygulanması için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla kaynaklarının kullanılmasıdır. 

Afet yönetimi, zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme olmak üzere 4 temel evreden oluşur. Afet yönetim döngüsü olarak adlandırılan bu dört evreyi bir birbirlerinden kesin olarak ayırmak mümkün değildir; çünkü bu evrelerin bazen aynı anda yürütülmesi gerekebilir. 

Afet öncesi faaliyetleri oluşturan zarar azaltma ve hazırlık evrelerindeki çalışmalar risk yönetimi çerçevesinde, afet sonrası faaliyetleri oluşturan müdahale ve iyileştirme evrelerindeki çalışmalar ise kriz yönetimi çerçevesinde yürütülür.

Modern hemşireliğin başlangıcı FloranceNightingale'in Kırım Savaşında yaralılara verdiği bakım ve hizmetler ile başladığı kabul edilmektedir. 

Balkan Savaşlarında profesyonel hemşirelere olan ihtiyaç kendini göstermiştir. Bu dönemde "hasta bakıcılık" kursları açılarak hemşire yetiştirilmiştir. 

Bu kurslarda eğitim alan kadınlar I. Dünya savaşı sırasında da hastanelerde etkin görev almıştır.

Hemşireler, tarih boyunca sağlık alanındaki teorik ve pratik bilgileri ile bakım becerini afetlerde hasta ve yaralıların bakımında kullanarak aktif rol almıştır.

Afet Hemşireliği "Afetler ile ilgili özelleşmiş alanlarda iş birliği içinde afetlerden kaynaklanan yaşamı tehdit edici hasarları ve sağlık tehlikelerini en aza indirmek için geniş çaplı aktivitelerin oluşturulması ve afet hemşireliğine özel bilgi ve becerilerin sistematik ve esnek kullanımı" olarak tanımlanmaktadır.

Afet Hemşireliğinin temel amacı; afetten etkilenen tüm toplulukların tanımlanması, savunulması, mümkün olan en yüksek düzeyde bakımlarının sağlanması ile afet planlama ve hazırlık aşamalarına aktif katılımını içermektedir.

Türkiye'de hemşirelerin görev, yetki ve sorumlulukları Hemşirelik Yönetmeliği'nde belirtilmiştir. 

Hemşirelik Yönetmeliği'nin 9. Maddesi "Olağanüstü durumlarda afet planları doğrultusunda ilgili birimlerle işbirliği içinde, acil durum planlamaları yapar, protokol geliştirir ve/veya geliştirilmesini sağlar ve gerekli durumlarda uygulamaya koymak üzere ekibini hazırlar" başhemşirelerin afetlerdeki görevlerini tanımlamaktadır.(Hemşirelik Yönetmeliği [HY], 2010: madde 9). Hastane Afet Planı Uygulama Yönetmeliği'nde, yönetici hemşirelerin ve sorumlu hemşirelerin afet yönetim ekibinin içinde olması gerektiği belirtilmiştir. 

Afetler, etkilenen insanlara yardım için yeterince hazırlanmış, yetkin ve etkili bir bakım sağlayabilen hemşirelerin olmasını gerek kılmaktadır.Afetlerde hemşireler, acil servis, travma – yoğun bakım gibi tüm hemşirelik dallarına uzanan özelleşmiş alanlar içinde çalışmak üzere hazırlanır. Hemşirelerin görev yaptıkları alanlara özgü rollerini ve yetkinliklerini yerine getirmelerinin yanında afetlere ilişkin temel bilgi ve yetkinliklere de sahip olmaları gereklidir.

Afet hemşireleri, afet yönetimi sürecinde kayıpları, sakatlıkları, komplikasyonları ve mortaliteyi azaltmada önemli rol oynamakta ve afetlerle ilgili öncelik belirleme, triyaj, transfer, bakıma yönelik gereksinimler, hastalıkların önlenmesi, psiko-sosyal destek, sığınakları yönetme ve rehabilitasyon gibi görevler üstlenmektedir.

Afet Hemşireliği Yönetim Modeli

Evre 1: Afet öncesi dönem, değerlendirme, planlama ve uygulama olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Afetlerin önlenmesi veya zararların azaltılması amacıyla hazırlık, kurtarma, ilk yardım, iyileştirme ve yeniden yapılanma sırasında yapılması gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi ve koordinasyonu içerir. 

Evre 2: Afet Anında, mümkün olduğu kadar çok hayat kurtarmak, hayatta kalanların acil ihtiyaçlarını karşılamak ve afetin uzun vadeli sağlık üzerine olan etkisini azaltmaktır. Afet anında hemşireler bakım verici, eğitici ve vaka yöneticisi rollerini üstlenir.

Evre 3: Afet Sonrası dönemde, hemşireler afetten etkilenen toplumdaki bakım gereksinimlerini değerlendirmeli, tedavi ve bakıma ilişkin öncelikleri saptamalıdır. Hemşireler afet durumunda özellikle çocuklar, yaşlılar, immün sistemi baskılanmış olanlar, ciddi kronik hastalığı olanlar, kültürel ve dil yönünden farklı gruplar, mental sağlık sorunu olanlar gibi savunmasız grupları belirlemeli ve bu bireylerin özelliklerini dikkate alarak bakım sağlamalıdır. 

Evre 4: İyileşme döneminde, evre 1 den evre 3 e kadar yapılan uygulamaların bireyler ve toplum üzerindeki etkisi değerlendirilir. Bu evrede, Mortalite hızının düşük olması, sağlık bakım maliyetinin düşük olması, afetin maliyetinin düşük olması, sağlığın gelişmesi, konuya yönelik bilgi birikiminin artması, afet planının etkinliğinin artması ve işbirlikçi iletişimin artması beklenmektedir.

Hemşireler sağlık hizmetinin verildiği alanların tümünde zaman sınırlaması olmadan hizmet veren, sağlık bakım sisteminin her basamağında farklı roller üstlenen, sağlık iş gücünün en büyük bölümünü oluşturan ve her zaman ön saflarda görev alan sağlık profesyonelleridir.

Afet Hemşireliği Neden Önemlidir?

Dünya genelinde afet hemşireliği hemşirelik mesleği içinde özel eğitim kapsamında alınmış ve afet hemşireliğinin yalnızca afetlerin ardından acil bakım ve ilkyardım hizmeti vermekle yükümlü olmadığı ve afet yönetiminin her basamağında yer alması gerekliliği afet hemşireliğini tek başına bir uzmanlık alanı haline getirmiştir. 

Türkiye'de afet hemşireliği halen gelişme aşamasındadır. Özelleşme sürecini tamamlayarak hemşireliğin diğer uzmanlık alanları gibi ayrı bir uzmanlık dalı haline gelememiştir.Türkiye'de lisans düzeyinde eğitim veren hemşirelik programlarının müfredatlarında afetlerle ilgili dersler yer almaktadır. Ancak bu derslerin kapsamı ile ilgili bir standardizasyon oluşturulmamıştır. Türkiye'de hemşirelerin yetkilerini belirleyen yasalarda da, afet durumundaki görev ve sorumluluklar konusunda oldukça sınırlı bir düzenleme bulunmaktadır. 

Türkiye' Afetler ve Umke : Eğitimleri, Faaliyetleri

Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi Birimi (UMKE): Ülkemizin %66'sı 1. ve 2. derece deprem tehlikesi içerisinde yer almakla birlikte; su taşkınları, toprak kayması, kaya düşmesi, çığ vb. diğer doğa kaynaklı afetler ile teknolojik ve insan kaynaklı afetler bakımından yüksek derecede risk yaşayan bir coğrafya üzerinde bulunmaktadır.

Yurtiçi ve yurtdışında başta deprem olmak üzere olası afetlerde iyi eğitilmiş ve ihtiyaca uygun donatılmış ekipler aracılığıyla en kısa sürede enkaza yönelik medikal kurtarma hizmetlerinin sunulması, hızlı ve güvenli şekilde hasta/yaralı naklinin sağlanması, nakil sonrasında acil tedavi ünitelerinin ve hizmetinin temini ile tüm bu işler için gerekli profesyonel yönetim organizasyonunun oluşturulması amacıyla, Sağlık Bakanlığı Makamının 30.12.2003 tarih ve 5442 sayılı olurlarıyla "Afetlerde Sağlık Organizasyonu Projesi" uygulamaya konulmuş ve Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri(UMKE)oluşturulmuştur.

Ülkemizde son yıllarda yaşadığımız, çok sayıda can kaybı ve tahribata yol açan 24 Ocak 2020 Elazığ Depremi, 30 Ekim İzmir Depremi ve son olarak 6 Şubat 2023'de Kahramanmaraş merkezli depremlerde edilen tecrübeler ışığında Bakanlığımızın afete müdahale kapasitenin artırılması ve afetlerde sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulması amacıyla 17.05.2023 tarihli Bakanlık Makam Onayı ile 30 Bölge Koordinatörlüğü olacak şekilde "Afetlerde Sağlık Hizmetleri ve UMKE Bölge Koordinatörlüğü" olarak yeniden yapılandırılmıştır.

UMKE yurt içi ve yurtdışında meydana gelebilecek afet ve acil durumlarda acil sağlık hizmetine ihtiyaç duyan kazazede/afetzedelere olay yerinde başlayarak ambulansa veya bir sağlık tesisine nakil edilinceye kadar geçen süre içerisinde medikal kurtarma ve acil sağlık hizmeti sunmak üzere, gerekli temel ve ileri eğitimleri almış ve ihtiyaca uygun olarak donatılmış sağlık personelinden oluşan medikal kurtarma ekibidir.

UMKE afet ve acil durumlar dışında KBRN olayları, yangın ve patlamalar, büyük trafik kazaları, toplumsal olaylar, toplu göç ve büyük nüfus hareketleri, ulusal ve uluslararası spor müsabakaları, tehlikeli ve salgın hastalıklar vb. olaylarda da görev almaktadır.

UMKE personeli normal zamanlarda kendi görev yerlerinde (İl Sağlık Müdürlüğü, Hastaneler, Toplum Sağlığı Merkezleri, 112 Başhekimliği, Komuta Kontrol Merkezi, ASH İstasyonları, vb.) asli işlerini yürütür. Afet ve acil durumlarda ise Bakanlık veya İl Sağlık Müdürlüğü Koordinasyonunda yurtiçinde veya yurtdışında icra edilecek medikal kurtarma ve acil sağlık hizmetlerinin sunumunda görev alır.

UMKE'nin sahada sunacağı medikal kurtarma ve acil sağlık hizmetlerinin 7/24 kesintisiz devam ettirilebilmesi amacıyla eğitim, tatbikat ve diğer faaliyetlerine düzenli olarak aralıksız devam edilmektedir. Bu kapsamda Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Koordinasyonunda her yıl aralık ayında 30 Bölge Koordinatörlüğünün Afet/UMKE sorumlularının katılımı ile bir sonraki yılın eğitim, tatbikat ve diğer tüm faaliyetleri planlanarak, Bakan Yardımcılığı Makamından onaylanmak suretiyle 81 İl Sağlık Müdürlüğüne dağıtımı yapılmaktadır. 

İl Sağlık Müdürlükleri tarafından yürütülen tüm faaliyetler Onaylanan "UMKE Yıllık Faaliyet Planı"na uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Yıllık Faaliyet Planında yer almayan ancak yapılması önem arz eden diğer faaliyetler ise en az 15 gün önceden Genel Müdürlükten onay alınmak suretiyle gerçekleştirilebilmektedir.

UMKE personeli yıl içerisinde gerçekleştirilen eğitim, tatbikat ve diğer faaliyetlerden unvan ve branşlarına uygun olanlara ayrılan kontenjanlara göre katılım sağlamaktadır.

UMKE yurtiçinde veya yurtdışında meydana gelen afet ve acil durumlarda medikal kurtarma hizmetleri ile acil sağlık hizmetleri sunar. Medikal kurtarma hizmetlerinde genellikle 1 hekim ve 4 sağlık personeli (Hemşire, Ebe, AABT, ATT, TST, Sağlık Teknikeri, Anestezi Teknikeri vb. acil müdahale yapabilme kapasitesine sahip personel) özel ekipmanlarla donatılmış (Canlandırma çantası, travma tahtası, kurtarma sedyeleri, Jeneratör, kurtarma vinci, çeki demiri, port bagaj) 4X4 arazi tipi UMKE Medikal Kurtarma Aracı kullanır.  Personel aldıkları özel eğitim ve donanımla, imkân ve kabiliyetlerini kullanarak afetzedenin hayatta kalması ve hayatını sağlıklı olarak idame ettirebilmesi için olay yerinde en kısa sürede medikal müdahale yapar.

Medikal müdahalesi yapılan afetzedelerin, ambulanslar ve uygun nakil araçları ile en kısa süre içerisinde ileri tetkik ve tedavilerinin yapılabileceği sağlık tesislerine sevkini sağlar.

UMKE medikal kurtarma hizmetlerinin yanında afetlerin büyüklüğüne göre sahada cerrahi müdahale üniteleri, acil müdahale üniteleri, seyyar hastaneler ve personel barınma üniteleri, mobil komuta merkezleri ve mobil olay yeri yönetim merkezleri kurarak afete müdahale ve iyileştirme faaliyetleri kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin her aşamasında aktif görev alır.

UMKE tarafından kurulan 50 yataklı seyyar hastanelerde tüm branşlardaki Uzman Hekimler ile Pratisyen Hekimler ve özel eğitim almış acil servis, yeni doğan, ameliyathane, yoğunbakım ve servis hemşireleri ile Laboratuvar, Radyoloji, Anestezi ve ortopedi Tekniker/Teknisyenleri ile diğer sağlık personeli görev yapmaktadır.

KAYNAKLAR

1. OLAĞAN DIŞI DURUMLARDA HEMŞİRELİK /Dr. Öğr. Üyesi Deniz HARPUTLU
2. Afet Döneminde İyileştirme Çalışmalarında Hemşirenin Rolü /Dr.Öğr.Üyesi Dilay AÇIL Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Halk Sağlığı Hemşireliği AD.Türk Hemşireler Derneği Manisa Şubesi YK Üyesi
3. AFET DURUMLARINDA HEMŞİRENİN ROLÜ / Prof. Dr. Seher Deniz Öztekin İ.Ü FlorenceNightingale Hemşirelik Fakültesi Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı
4. DURGUT, U. Afet Hemşireliği Yönetiminde Yetkinlikler Ölçeği Türkçe Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ, 2019.
5. Afetler ve Türkiye'de Hemşirelerin Afetlere Hazır Olma Durumları: Literatür İnceleme DERLEME DisastersandNurses' PreparednessforDisasters in Turkey: LiteratureReview Geliş Tarihi / ArrivalDate: 17.02.2017 Kabul tarihi / Date of Acceptance: 16.05.2017 İletişim / Correspondingauthor: Gülcan Taşkıran, İstanbul Üniversitesi FlorenceNightingale Hemşirelik Fakültesi Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, Çağlayan, Şişli 34310 İstanbul E-posta / E-mail: glcan.takran8@gmail.com Sayı / Number: 2 Cilt / Volume: 4 Yıl / Year: 2017 e-ISSN:2149-018X doi:10.5222/SHYD.2017.079 Ö
6. Türkiye'de Afet Hemşireliği Yıl 2021, Cilt: 47 Sayı: 3, 469 - 476, 01.12.2021,Perihan ŞİMŞEK  Abdulkadir GÜNDÜZ,https://doi.org/10.32708/uutfd.981301
7. https://idns.bezmialem.edu.tr/
8. https://jag.journalagent.com/z4/vi.asp?pdir=shyd&plng=tur&un=SHYD-69875
9. https://uskudar.edu.tr/tr/icerik/12546/yikici-depremin-ardindan-afet-hemsireligi-ele-alindi
10. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/113359/mod_resource/content/1/Ola%C4%9Fan%C3%BCst%C3%BC%20durumlarda%20hem%C5%9Firelik.pdf
11. https://dergipark.org.tr/en/pub/deuhfed/issue/46804/586886
12. https://ashgmafetacildb.saglik.gov.tr/TR-80255/ulusal-medikal-kurtarma-ekibi-birimi-umke.html

Ameliyathane Hizmetlerinde İdeal Dezenfeksiyon Sterilizasyon Nasıl Olmalı

Uzm. Hemşire  Öznur Aktaş

Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi aktasoznur@gmail.com

Enfeksiyon kontrolü konusunda enfeksiyon kaynağının bulunması ve bulaşın önlenmesi aşamasında dezenfeksiyon-sterilizasyon uygulamaları büyük önem taşımaktadır.

Dezenfeksiyon:Enfeksiyon kaynağı olmasını önleyecek düzeyde, bir nesneyi veya ortamı mikroorganizmalardan arındırma işlemidir. Bakteri sporları ve mikobakterileri etkileme seviyelerine göre yüksek, orta ve düşük düzey dezenfeksiyon olarak üç kategoride değerlendirilir.

Dekontaminasyon: Fiziksel ve/veya kimyasal yöntemlerle bir yüzey veya malzemeden organik madde ve patojenleri uzaklaştırılması olarak tanımlanır. Kritik olmayan bir yüzeyi çıplak elle dokunulduğunda enfeksiyon riski oluşturmayacak şekilde mikroorganizmalardan arındırma işlemidir. 

Sterilizasyon: Fiziksel veya kimyasal metodlarla, cansız maddeler üzerinde bulunan tüm mikroorganizma türleri ve sporların yok edilmesidir. Kabul edilebilir sterilite güvence düzeyi değer SAL: 10-6 olmalıdır.

Etkin Dezenfeksiyon/Sterilizasyon için;

•          Objelerin temizliği,

•          Organik ve inorganik madde yükü,

•          Mikrobiyal kontaminasyonun tipi ve yoğunluğu,

•          Dezenfektanın/sterilizanın konsantrasyonu ve temas süresi,

•          Tıbbi gerecin yapısı,

•          Ortamın ısısı ve nem oranı,

•          pH önemli kriterler arasındadır

Tıbbi Cihaz ve Malzemelerin Enfeksiyon Risk Sınıflandırması ve Kullanılacak Yöntemler

Yeniden kullanılacak tıbbi cihazların, enfeksiyon gelişimi açısından, uygun temizlik/ dezenfeksiyon/sterilizasyon işlemleriyle güvenli hale getirildikten sonra kullanılması gerekmektedir. 

Spaulding sınıflandırmasına göre; tıbbi gereçleri kullanım alanı ve vücutla temasına göre üç kategoriye ayrılır.

1. Kritik aletler
2. Yarı-Kritik aletler
3. Kritik olmayan aletler

Kritik Alet ve Malzemeler

Steril dokulara, steril vücut boşluklarına veya vasküler sisteme giren cihazlar kritik" olarak sınıflandırılır ve steril edilerek kullanılmaları gerekir.

CDC- 2015 modifiye ederek steril vücut boşluklarına, vasküler sisteme, dokulara

doğrudan veya dolaylı olarak(duedonoskoplar gibi) mukoz membranlar yoluyla giren

aletler olarak güncellemiştir.

1. Cerrahi aletler
2. Kardiyak ve üriner kateterler
3. İmplantlar
4. Rijit endoskop ve ekipmanları
5. Laparoskop
6. Artroskop
7. Bronkoskop
8. Sistoskop

Spaulding sınıflamasına göre kritik kategorisine giren artroskop, laparoskop gibi tıbbi cihazların dezenfekte edilerek kullanılmasının enfeksiyon riskini arttırdığını gösteren bilimsel çalışmalar vardır. Bu nedenle artroskoplar, laparoskoplar ve biyopsi forsepsleri steril edilerek kullanılmalıdır.

Yarı Kritik  Alet/Malzemeler

Mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş cilt ile temas eden alet ve malzemelerdir.

1. Fleksible (bükülebilir) endoskoplar
2. Solunum terapisi ve anestezi ekipmanları (Laringoskop ve bleytleri,  endotrakeal tüpler)
3. Nasal ve vajinal spekulum ve vajinal problar
4. Nebulizer kapları, bazı oftalmik araçlar

Yarı kritik cihazların da steril edilerek kullanılmaları tercih edilir, ancaksterilizasyon mümkün değilse Yüksek düzey dezenfeksiyon(YDD) uygulanabilir.ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi (CDC)' nin yeni tanımında bronkoskop ve duedonoskop gibi endoskoplar steril vücut bölgelerinde kullanıldığından mutlaka sterilizasyon uygulanmalıdır.

Kritik Olmayan Alet ve Malzemeler

Bütünlüğü bozulmamış cilt ile temas eden,mukoza ile temas etmeyen alet/malzemelerdir 

1. Steteskoplar
2. Tansiyon aleti manseti
3. Kulakspekulumu, EKGelektrotları,
4. Hasta odasındaki yatak, çarşaf ve mobilyalar..vb

Bu grupta yer alan cihazların temiz olması yeterlidir. Ancak vücut sıvı/salgıları ile kirlenme meydana geldiğinde; bu cihazlar temizlendikten sonra düşük düzey dezenfektanlarla dezenfekte edilmelidir.

Mikroorganizma Duyarlılığı

Gıda vee İlaç İdaresi(FDA)'nin YDD tanımı kısa temas süresinde  mikobakteri  türlerini 106düzeyinde azaltandezenfektan olarak tanımlamıştır.

Sterilizasyon İşlem Aşamaları

•          Teslim alma

•          Ön temizlik, dekontaminasyon

•           Denetleme (kurutma, kontrol, bakım) 

•           Paketleme

•           Sterilizasyon 

•           Depolama/Dağıtım

Temizlik

Tıbbi cihazların sterilizasyon öncesi yıkanması, sterilizasyonun en kritik aşamalarındadır. Temizlenmeyen, biyolojik materyal artığı olan bir malzeme herhangi bir yöntemle dezenfekte/steril edilemez. Tıbbi cihazların üzerinde kalan organik kirler ve deterjanlar mikrobiyal yükü arttırır. Kontamine aletleri yıkamadan hemen dezenfekte etmeye çalışmak doğru değildir,bir alet veya malzeme yıkanamıyorsa steril edilemez. Yıkama otomatik yıkayıcı dezenfektörler, ultrasonik yıkayıcılar veya elde yapılabilir. Yıkamadan sonra etkili bir durulama için  distile su ile durulama gereklidir. Steril edilecek alet ve malzemelerin kuru olmasına dikkat edilmelidir.

Sterilizasyon Yöntemleri

1. Buhar sterilizasyonu
2. Kuru ısı sterilizasyonu
3. Gaz sterilizasyonu
4. Etilen Oksit
5. Formaldehid
6. Gaz plazma
7. Ozon
8. Klorindioksit
9. Radyasyon
10. Sıvı kimyasallarla sterilizasyon
11. Buhar Sterilizasyonu

Doymuş buharın basıncının malzemelere uygulanmasıdır. 121 ℃'de 30 dakika, 134 ℃ de 3-7 dakikada; cerrahi aletler, örtüler, tekstil malzemeleri, cam, seramik,lastik, sıvılar için uygundur. Güvenli, ekonomik ı̇şlem süresi kısadır. Tek dezavantajı ısıya duyarlı malzemelere uygulanmaz. Yanık ve kaza riski vardır.

Isıya Duyarlı Malzemelerın Sterilizasyonunda;

1. Hidrojen peroksit (H2O2 ) gaz plazma

Çalışan, hasta, çevreiçin güvenlidir. Hızlı, penetran, malzeme uyumu iyidir. Kullanımı ve takibi basittir. Ancak bazı tip malzemeler (tekstil, selüloz, bakır, aluminyum) ve lümenli aletler (>40 cm, <3 mm) bu yönteme uygun değildir.

1. Yeni H2O2 Buharı(hidrojen peroksit)

Artmış etkinlik ve toplam sürede kısalma,zaman tasarrufu sağlar.

 50 ℃'de;

• Lümensiz aletlerde (28 dk)
• Fleksibl aletlerde (35 dk)
• Lümen aletlerde (55 dk)

Sterilizasyonun Güvenilirliği

Sterilizasyon sisteminin basamaklarında kullanılan her türlü cihaz ve ekipmanın bakımı, kalibrasyonu ve geriye dönük kolay ulaşılabilir şekilde kayıtları düzenli yapılmalıdır. Prosedürlere ve standartlara uygun yöntemler uygulanmalıdır. Sterilizasyonun uygunluğunun kanıtlanması için fizik parametrelerle, kimyasal ve biyolojik indikatörlerden yararlanılmalıdır.

İndikatör Kullanımı 

Kimyasal İndikatör  Kullanımı

İşleme girmiş ve girmemiş paketlerin birbirinden ayrılabilmesi için mutlaka her paket üzerinde işlem indikatörü, sterilizasyon ve son kullanma tarihi, otoklav ve döngü numaraları izlenebilirlik için indikatör etiketi kullanılmalıdır 

Her sterilizasyon çevriminde her bir paket içi ISO sınıf 4, 5 veya 6 indikatör ile kontrol edilmelidir. Bu indikatörler değerlendirildikten sonra sterilizasyon kayıt formları üzerine yapıştırılarak saklanmalıdır.

Biyolojik Kontrol

Sterilizasyon işleminin biyolojik ölümü gerçekleştirmede yeterli olup olmadığını gösterir.Sterilizasyon hatalarını erken dönemde yakalar, sterilizasyon hakkında direkt bilgi verir, Sterilizasyon yöntemlerine dirençli mikroorganizma sporları içerir (Bacillus veya geobacıllus vb.).

Biyolojik İndikatörler

Sterilizatörün montaj sonrası ilk çevriminde, sterilizatörün tamir gerektiren ilk arızasından sonra, rutin olarak en az haftada bir kez,protez içeren her yükte, düşük ısı sterilizasyonuda her gün, her yükte kullanılmalıdır.

Biyolojik indikatörde üreme tespit edilirse;o yük kullanılamamalı, cihaz kullanım dışı bırakılmalıdır.Kullanılan malzeme varsa, hastanın takibi yapılmalıdır.Sterilizatörde steril edilmiş malzemeler toplanmalı, paketleri açılmalı, yeniden işlem başlatılmalıdır.Ardışık 3 negatif biyolojik kontrolden sonra kullanıma yeniden geçilmelidir. 

Cihaz üzerindeki göstergeler, cihaz çıktıları kontrol edilmeli ve kayıt sisteminin bir parçası olarak kullanılmalıdır. İndikatörler değerlendirildikten sonra kayıt formları üzerine yapıştırılarak saklanmalıdır.

Depolama

Paketleme malzemesi oda sıcaklığında (18-22°C) ve %35-%70 bağıl nemde korunmalıdır.Raflar, yerden en az 20-25 cm yukarıda, tavandan 30-40 cm aşağıda ve duvardan 5 cm içeride olmalıdır. Gereksiz dokunmaktan kaçınılmalı ve kullanım sırasında son kullanma tarihine dikkat edilmelidir. Depoya "ilk giren malzeme ilk çıkar"kuralına uyulmalıdır.

Steril Malzemenin Muhafazası ve Raf ömrü

Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Kalite Standartları ,çift kat polipropilen Tyveck poşet, konteynırlar en fazla bir yıl,çift kat sterilazyon poşetleri  en fazla altı ay,çift kat tekstil ya da «wrap» için en fazla 30 günRaf ömrü önermektedir.

Steril Set ve Aleti Teslim Alırken Dikkat Edilecek Noktalar

Paket bütünlüğü, paket üzerindeki sterilizasyon maruziyet bandı / poşet üzerindeki uygun renk değişikliği, son kullanma tarihi,malzemenin doğruluğu kontrol edilmelidir.

Steril Malzemenin Transferi Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

•          Setler sepetler içerisinde raflara yerleştirilmeli, transferi sepetle yapılmalıdır. 

•          Sterilliği korunacak şekilde kapalı taşıma arabaları / kutular kullanılmalıdır.

•          Steril cerrahi alet setleri ve konteynerler üst üste konmamalıdır. 

•          Steril edilmiş tıbbi alet ve malzemelere el hijyeni sağlandıktan sonra aseptik teknik kullanılarak dokunulmalıdır.

•          Steril alet ve malzemeler, steril olmayan ürünlerle birlikte taşınmamalıdır. 

Sterilizasyon Sürecini Herhangi Bir Basamağında Yapılan Hata Ya Da Eksik Uygulamalar

Uygulanacak sterilizasyon yöntemine uygunpaketleme yöntemi seçilmelidir. Hasarlanmış paketler,indikatörü ve etiket bilgileri olmayan paketler,ıslak, aşırı sıkışan, kirli yüzeye temas eden, yere düşen paketler kontamine kabul edilmelidir.

Islak/nemli Yük! Islak/Nemli Olarak Çıkan Malzemeler Steril Olarak Kabul Edilmez Ve Kullanılamaz!

Islak/nemli yük çıkmasının sebepleri arasında; bohça ebatının büyük olması,sık yerleştirme,metal malzemenin yoğun olması,malzemelerin tam kurumadan paketlenmesi,malzemelerin yeterince soğumadan çıkarılması,buhar kalitesinin düşük olması, yetersiz buhar miktarı,cihaz sorunları; Drenaj vanası arızası, filtre tıkanıklığı, buhar ceketinde su bulunması,kurutma sistemi arızaları, düşük su basıncı vb. nedenler sayılabilir.

Ameliyathaneden Merkezi SterilizasyonÜnitesine'Ne Kirli Malzeme Gönderimi Sürecinde Genel Kurallar

Kullanım yerinde, kirlenmiş malzemelerin toplanması ve teslimi sırasında kişisel koruyucu ekipman kullanılmalıdır. Kesici, delici malzemeler sıvı ve çöpler kullanıldığı alanda uygun şekilde atılmalıdır. Aletler ön işlem yapılmadan kullanımı biter bitmez, kuru olarak taşınmalıdır.Nemli transfer söz konusuysa kullanımdan hemen sonra üzerindeki kirden arındırılarak dekontaminasyon yapılmalıdır (temizleyici ve dezenfektan). Kirli aletler kapalı, şeffaf ve yıkanabilir kaplarda taşınmalıdır.Kullanılmamış aletler kullanılan aletlerle birlikte aynı kutuya konulmamalıdır. Arızalı olan aletler dekontaminasyon sürecinden geçirilerek tamire gönderilmeli, tamir dönüşü de aynı işlem uygulanmalıdır.

Dezenfeksiyon

• Isı ile dezenfeksiyon (pastörizasyon)

•    Sıvıların ısıtılması

•    Kaynatma: ≥ 5 dakika> 70 0C 30 dakika 

• Kimyasal ajanlarla dezenfeksiyon

Yüksek Düzey Dezenfektanlar

Yarı kritik gereçlerin dzenfeksiyonunda kullanılan dezenfektanlardır.FDA'nın YDD tanımı  kısa temas  süresinde mikobakteri  türlerini 106düzeyinde azaltandezenfektan olarak tanımlamıştır.

Germisit

Konsantrasyon

Gluteraldehit

% >2.0

Orto-fitalaldehit(OPA)

%0.55

Hidrojenperoksit

%7.5

Hidrojen peroksit +  perasetik asit

%1.0 / %0.08

Hidrojen peroksit +perasetikasit

% 7.5 / %0.23

Akselere Hidrojenperoksit

%2

Gluteraldehit +fenol/fenat

% 1.21 / %1.93

Süperoksidesu

400-450ppm

Glutaraldehyde/isopropanol 

%3.4/%26 

YDD Özellikleri

Çalışan ve Hasta Sağlığı

Gluteraldehit ve ortofitalaldehit (OPA) allerjik reaksiyon, perasetikasit, klorindioksit ve hidrojen peroksit irritasyona neden olabilir. Gluteraldehit gametoktoksik, embiryotoksik etkiler gösterebilir.

Çevreye Zararlı Etkisi Olanlar ;Gluteraldehit ,OPA ve klor 

Çevre Dostu Olanlar;Hidrojen peroksit, perasetik asit ve süperoksidize su.

Minimum Etkin Konsantrasyon (MEK)

Kullanım sırasında kimyasal sterilan-dezenfektan seyrelmesi meydana gelir. Dezenfektanın konsantrasyon takibi için % 0.3 test bantları kullanılmalıdır. Test bantlarının açıldığı tarihi not edilmeli,test bantları kullanım ömründen sonra kullanılmamalıdır. Test sıklığı, çözeltilerin hangi sıklıkta kullanıldığına bağlıdır (Günlük kullanımda, en az her gün ). Sonuçları kaydedilmelidir.

Dezenfektan Seçimini Etkileyen Faktörler

1. Tıbbi gerecin kullanılacağı alan,
2. Kontamine eden mikroorganizma,
3. Alet uyumu,
4. Hasta, sağlık çalışanı ve çevreye etki,
5. İş yükü,
6. Maliyet.

Dezenfeksiyon işlemi için gereken temas süresine ve uygun sıcaklığa mutlaka uyulmalı, sıcaklığı ölçmek için termometre kullanılmalıdır. Yeterli sürenin anlaşılması için zaman ölçer kullanılmalıdır. Dezenfektan seçiminde kısa sürede etkili kimyasallar tercih edilmezse zaman, emek ve ekonomik kayıpların olduğu unutulmamalıdır. 

Tek Kullanımlık Malzemenin Yeniden Kullanımı (Disposible)

  Tek kullanımlık aletlerin yeniden kullanım nedenleri arasında yenilerinin teminin kesintiye uğraması, paketi açılmış veya hasarlanmış ancak kullanılmamış aletleri steril etme isteği,  Maliyeti düşürme gibi nedenler yer almaktadır. TC. Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü'nün 2011/7 yayınladığı genelgede; birden fazla kullanım yoluna gidilmemesi gerektiğini vurgulamıştır.

Tek Kullanımlık Malzemenin Yeniden Kullanımında Olası Tıbbi Riskler

• Yetersiz temizlik ve dekontaminasyon, çapraz infeksiyon riski, Prion hastalıklar 

 Tıbbi alet ulaşılamayacak eklemler ve dar lümenler içerdiği için temizliğinin tam olarak yapılamaması, germisid, deterjan ve toksik kalıntıların tamamen uzaklaştırılamaması.

• Mekanik bozulma 

Aletlerin farklı kimyasallara veya diğer işlemlere maruz kalması sonucu korozyon veya materyalde değişim, aletlerin, gerilme direnci, patlama ve sızdırma basıncı, yüzey bütünlüğü üzerine etkisinin ne olacağı bilinememesi.

• Biyolojik uyuşmazlık

Yeterince temizlenmeden başka hastada kulanım, yabancı cisim reaksiyonuna veya immünolojik olarak cihazın rejeksiyonuna neden olabilir.

Ayrıca, tekrar kullanım ile ilgili hastadan onam alınmaması, kullanım sonucu tıbbi kötü uygulamalar ile karşılaşılması sonucu etik ve hukuki durumlar ortaya çıkabilmektedir.

Tek Kullanımlık Malzemenin Yeniden Kullanımında Sorumlular

Talimatı veren hekim,uygulayan hekim veya sağlık personeli,başhekim veEnfeksiyon Kontrol Komitesi'nin sorumluluğundadır.

Ödünç Set Ve Malzemeler - Konsinye

Hastane stoğunda bulunmayan yüksek maliyetli cerrahi set vemalzemelerdir.

Tedarikçi firma

Setlerin uygunluk belgesi ve bakım ve dekontaminasyon bilgilerini vermeli, kullanımına yönelik eğitim almak zorundadır.

  Hastane

Setteki malzemeleri kullanıma hazırlama, kullanım sonrası dekontaminasyon, kayıtlar, ve tüm süreçler kurumun sorumluluğundadır.

KAYNAKÇA

1. Hekimoğlu C. H. Sağlık Hizmeti İlişkili Enfeksiyon Salgınlarının İncelenmesi. BUHASDER Kongresi 8. Tepecik Enfeksiyon Günleri,2019
2. Gesser-Edelsburg A, Cohen R., Halavi A. M &amp; Zemach, M. Motivating healthcare professionals (nurses, nurse assistants, physicians) to integrate new practices for preventing healthcare-associated infections into the care continuum: turning Positive Deviance into positive norms. BMC Infectious Diseases. 2021;21(1): 1-12.
3. https://www.das.org.tr/kitaplar/DASRehber2019V10.pdf
4. https://www.klimik.org.tr/wp-content/uploads/2016/11/Sterilizasyon-Dezenfeksiyon-Antisepsi-Uygulamalar%C4%B1-G%C3%B6khan-AYG%C3%9CN.pdf
5. García, F. J. N., Téllez, J. D., Espinoza, V. R., González, J. S., Nachón, M. G., García, F. G., & García, J. S. (2010). Esterilización por inmersión de instrumental de cirugía laparoscópica. Estudio comparativo entre glutaraldehído al 2%, agua electrolizada superoxidada con pH neutro y solución electrolizada por selectividad iónica con pH neutro. Cirujano General, 32(4), 226-231.
6. https://www.klimik.org.tr/wpcontent/uploads/2022/04/AGUH_2022_Manset_Sayfa.Ust.Banner1924x629-960x314.png
7. http://www.ekuzep.org
8. Aksakal, A., & Aydin, H. (2023). Antiseptikler, Dezenfektanlar ve Kullanım Alanları. Sağlik Bilimlerinde Yenilikçi Çalişmalar, 239-270.
9. https://www.das.org.tr/kitaplar/4sadkitap/pdf/KonusmaOzetleri/SAD2018-KonusmaOzeti-4.pdf
10. Özmen, P. (2019). Sterilizasyon Yöntemleri.
11. Bharti, B., Li, H., Ren, Z., Zhu, R., & Zhu, Z. (2022). Recent advances in sterilization and disinfection technology: A review. Chemosphere, 136404.
12. Bali, RK (2021). Ameliyathane protokolleri ve enfeksiyon kontrolü. Klinisyen için Ağız Diş ve Çene Cerrahisi , 173-194.
13. Siu, J., Hill, A. G., & MacCormick, A. D. (2017). Systematic review of reusable versus disposable laparoscopic instruments: costs and safety. ANZ journal of surgery, 87(1-2), 28-33.
14. Yanık, A., & Görgeç, M. Hastanelerde Ortoped‹ K Tıbb‹ Malzemeler‹ N Satın Alınması, Depolanması Ve Kullanılması‹ Le‹ Lg‹ L‹ Sorunlar Ve Çözüm Önerileri
15. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/403656
16. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110607-1.htm

Yara Bakım Yönetimde; Aseptik Tekniklerin Uygulanması

Uzm.Yasemin Akıl

Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesi Stoma ve Yara Bakım Hemşiresi

akil_yasemin@yahoo.com  ORCID:0000-0002-0004-6055

Yara herhangi bir nedenle deri ve doku bütünlüğünün bozulması olarak tanımlanır. Yara bakım sağlık ve bakım hizmetleri için büyük bir yük oluşturmaktadır. Birleşik Krallıkta Sağlık hizmetleri 2017-2018 arasında 38,4 milyon hastanın yara bakımına ihtiyacı olduğunu belirledi. 3.000 hasta üzerinde yaptıkları bir kohort çalışmasın da akut yaraların%89'unda, kronik yaraların %49 iyileşme sağlandığı, akut ayarlarda enfeksiyon varlığı yara iyileşmesini etkilemezken, kronik yaralarda enfeksiyon şüphesi ve varlığı olan hastaların %45 iyileştiği bunun da ciddi bir mali yük getirdiği ortaya koymuştur.

Yara çeşitleri; deri bütünlüğüne göre açık ya da kapalı, oluşumun zamanına göre akut ya da kronik, kirlenme zamanına göre temiz, kontamine /temiz yaralar, kontamine /kirli yaralar, kirli yaralar olarak sınıflandırılır. Akut yara travma nedeniyle doku bütünlüğünün bozulmasıyla oluşur. Dokudaki yaralanmanın oluş şekli, boyutu, derinliği ve süresi akut yaranın şiddetini belirler. Cerrahi ile oluşan yaralar, kontrollü bir akut yaradır. Yara iyileşmesindeki yetersizlik ya da gecikme ve tekrarlayan travmalar nedeniyle oluşan yaralardır. Diyabetik yaralar ve basınç yaralanmaları kronik yaralardır.

Yara Bakım Yönetimi

Yara iyileşmesinde fizyolojik işlevlerinin azalmasının yanında nörolojik hasar ile doku perfüzyonun azalması, yara travma süresinin daha uzun olmasına ve böylece doku hasarının daha da artmasına neden olur. Kirlenme durumuna göre yarada temiz yara; inflamasyonun eşlik etmeyeceği, gastrointestinal, solunum gibi flora içeren bir sistemin açılmayacağı, aseptik cerrahiler ile oluşan yaralardır. Cerrahi alan enfeksiyonu (CAE) riski %1.3-2.9'dur. Temiz – kontamine inflamasyonun eşlik etmeyeceği, kontaminasyon olmaksızın, elektif şartlarda, solunum, genitoüriner, gastrointestinal sistemlere girilen ameliyatlardır. Yara yerinde travma yoktur. Aseptik kurallarda minimal bozulma olabilir. CAE riski %2.4-7.7'dir. Kontamine yara nonpürülan akut inflamasyonun olduğu, yaralardır. Gastrointestinal alandan belirgin kirlenme ve aseptik kurallarda major bozulmanın olduğu yaralardır. CAE Riski %6,4- 15,2'dir. Nonpürülan akut inflamasyonun olduğu, yaralardır. Kirli yara gastrointestinal alandan belirgin kirlenme ve aseptik kurallarda major bozulmanın olduğu yaralardır. CAE Riski % 6,4- 15,2'dir.

Asepsi; patojen mikroorganizmaların bir ortamdan ya da konakçı üzerinden uzaklaştırılması işlemidir. Mikroorganizmaların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için sağlık kuruluşlarında harcanan çabaların tümünü tanımlayan genel terime, asepsi; bu amaçla yapılan işlemlerin tamamına da aseptik teknik denir. Bir ortam; mikroorganizma içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik olarak tanımlanır.Örnek: Ameliyat gibi tıbbi girişimler aseptik ortamda yapılır.Asepsi, tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır. Cerrahi Asepsi, hem canlı yüzeylerdeki (deri ve doku) hem de cisimlereki(tıbbi ve cerrahi araç gereçler) mikroorganizma sayısını azaltmak veya yok etmektir.Deri bütünlüğü bozulduğunda, steril vücut boşluklarına girildiğinde(invaziv işlemler), deri bütünlüğü bozulmuş ve streril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde (üriner kateterizasyon, yara bakımı, parenteral uygulamalar vb.) uygulanır. Cerrahi asepsi kavramı, steril terimi ile ifade edilir.El yıkama, hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde en basit yöntemdir. Hastane enfeksiyonları dışında genel halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi açısından da el yıkama son derece önemlidir. Sağlık personelinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya yayılmasında önemli rol oynar. Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi'nin (CDC) önerisine göre ellerin yıkanması gereken durumlar arasında yara bakımında bakımda yer almaktadır. Ameliyathane şartlarında bile her yara bir dereceye kadar kontaminedir. Her kontamine yara enfekte olmaz. Bir gram dokuda 100000 'den fazla bakteri varsa yara da enfeksiyon ihtimali %50'dir.

Yara temizliği, yara bakımının temel prensibidir. Yara temizliğinde musluk suyu, %0.9 izotonik sodyum klorür solüsyonu ve antiseptik solüsyonlar kullanılabilmektedir. Teknik olarak ise enjektörle basınç uygulayarak yıkama( irrigasyon) yapılabilir. Bir diğer yöntem ise ıslatılmış gazlı bez yardımıyla hafif bastırarak silmektir. Bir çok çalışma sıvı olarak %0.9 izotonik sodyum klorür solüsyonu ile musluk suyunu eşdeğer bulmuştur. Yöntem olarak ise irrigasyon daha etkili bulunmuştur. Enfeksiyon yara iyileşmesinde ciddi gecikmelere neden olur.yara iyileşmesini etkileyen faktörler arasında enfeksiyon önemli bir faktördür.

Enfeksiyonun oluşmasını ve yayılması önlemek, enfeksiyon yerleşmiş ise iyileşmesini sağlamak amacıyla antiseptik maddeler kullanılarak yapılan pansumana da antiseptik pansuman denir. Pansuman, temiz bir yarayı dış enfeksiyon kaynaklarından korumak ve kirli yarayı temizleyip kapanmasını sağlamak için yapılan işlemdir. Pratik uygulamada, pansuman dediğimiz zaman, aklımıza hep kirli, akıntılı, irinli bir yaranın antiseptik solüsyonlarla temizlenmesi gelir. Pansumanda kullanılan dezenfektan ve antiseptikler özel kullanış yerlerine sahip, antimikrobik ilaçlardır. Çoğu bakterisit, bazıları ise bakteriostatik etki gösterir. Etkileri sistemik antibiyotiklerden daha çabuk başlar. Uygulandıkları yerdeki mikroorganizmaların sayısını azaltmak veya yok etmek amacıyla kullanılırlar. Antimikrobik etkili spektrumları geniştir Bakteriler, funguslar, virüsler üzerine etkilidir. Toksik etkileri vardır. Yaradaki; nekrotik dokuların, kabukların,temizlenmesinde yardımcıdır.Biyofilm  tabakasının oluşumunu önler ve yok eder. Granülasyon ve epitelizasyonu destekleyerek yara iyileşme süresini kısaltmaktadır.  

Yara iyileşmesinde yara bakım pansumanları temiz bir yarayı dış enfeksiyon kaynaklarında korumak ve kirli yarayı steril olarak kapanmasının sağlamaktır. Pansumanlar çeşitlerinde; yara üzerine steril gaz, onun üzerine hidrofil pamuk koyarak ve bunu bir sargı ile kapatarak yapılan pansumana aseptik pansuman (kuru pansuman) denir. Yaş pansuman; su ve etkili maddelerin suda eritilmesiyle hazırlanan sıvılarla yapılır. Kapatıcı pansuman, fazla açık göğüs ve karın yaralanmalarında (karın organlarının dışarı çıktığı eviserasyonlar) geniş pansuman malzemesi kullanılmasıdır. Yara iyileşmesinde "nem"in öneminin anlaşılması günümüzdeki gelişmiş yara bakım ürünlerinin gelişmesini sağlamıştır. Yaradaki nem, dokuyu dehidratasyondan korur; hücre canlılığını, çoğalmasını ve anjiyojenezi artırır, otolitikdebridman sağlar, büyüme faktörü potansiyeli ile hedef hücre ilişkisini, yaradaki parsiyel oksijen basıncını ve iyileşmeyi artırır. Nemli yara enfeksiyonu ve ağrıyı azaltır. Pansumanın istenilen etkiyi gösterebilmesi için pansuman öncesi yaranın mutlaka nemlilik ve enfeksiyon bakımından değerlendirilmesi gerekir.Yaraların özelliklerine göre pansuman seçenekleri değişmektedir. Ancak temel kurallar yara bakımında değişmezdir. Yara bakım ürünleri yara iyileşmesi için gerekli nem sağlanmalı, aşırı sıvı uzaklaştırılmalı,yaranın sağlıklı kenarları yara sıvısından korunmalı, enfeksiyon için önlem alınmalı, enfeksiyona neden olacak nekrotik dokular yaradan uzaklaştırılmalı, uygun debridman ve sonrasında hemostaz kontrolü, dezenfeksiyon sırasında mekanik ve kimyasal hasardan korunmalı,pansuman sırasında ağrı kontrolü yapılmalı, yaranın şekline ve şiddetine göre pansuman yenilenmelidir. Yara bakım ürünlerin seçiminde yarayı değerlendirmek önemlidir. Değerlendirmek için yaranın uzunluğu ve derinliği, enfeksiyon açısından yarada akıntı, kötü koku varlığı, yara kenarlarının durumu (düzgün mü, parçalı mı?), yarada yabancı cisim varlığı,kanama varlığı ve miktarı,ağrı ya da ödem varlığı,duyusal ve motor fonksiyon kaybı,kan damarı, tendon, sinir ve kemik hasarının olup olmadığı değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda uygun yara bakım ürünleri pansumanda kullanılır. Yara bakım ürünleri arasında hidrocolloid, hidrojeller, köpükler, aljinatlar, hidrofiberler, vakum kapama sistemleri yer almaktadır. Pansumanlar enfeksiyon geçişini engellemek için mümkünse ayrı bir odada pansuman yapılmalıdır. Gelişmiş yara bakım ürünleri daha ağrısız ve konforlu pansumanlardır, daha hızlı iyileşme nedeniyle inanılanın aksine pansuman malzemelerine ödenen yüksek ücrete rağmen daha ucuz maliyetlidir, Daha az sıklıkta pansuman değişimi gerektirir, Bakteriyel kontaminasyona daha dirençlidir.

Sonuç 

Sonuç olarak yara bakımda aseptik tekniklerin uygulanması el yıkama, yara temizliği, yaranın değerlendirmesi sonucu pansuman seçimini içermektedir.Yara bakım ürünlerin kullanılması enfeksiyon önlenmede ve bakımında önemli bir basamağını sağlayarak yara iyileşme sürecine katkı sağlamaktadır. 

Kaynaklar 

1. PurssellE. Gallagher, R.  Gould D. Aseptic versus clean technique during wound management? Systematic review with meta-analysis. International Journal of Environmental Health Research2023, 1-12
2. GürelE. Sağlık Profesyonellerinin aseptik teknik açısından güvenli enjeksiyonlara yönelik uygulama ve gözlemlerinin belirlenmesi.Doctoraldissertation, Marmara Universitesi,2013, Türkiye
3. Budiana, I., &Nggarang, K. F.Penerapan Teknik Aseptik padaAsuhanKeperawatanDiRuangBedah RSUD Kabupaten Ende. Jurnal KeperawatanTerpadu. IntegratedNursingJournal. 2019;1(2): 56-64.
4. Rızalar S. Büyük E. T. Uzunkaya G. K. Şahin R. TülinA. S. Hemşirelerin yara bakım uygulamaları; Üniversite hastanesi örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2019;12(3): 163-169.
5. Kahraman A. G. H. Ceyhan, Ö. Taşcı, S. Cerrahi Yara İyileşmesinde Bitkisel Ürünlerin Kullanımı.
6. Timmins, B. A., Thomas Riché, C., Saint‐Jean, M. W., Tuck, J., & Merry, L Nursing wound care practices in Haiti: facilitators and barriers to quality care. International nursing review, 2018;65(4):542-549. Concha-
7. RogazyM. Andrighetti-FerradaC. Curi-TumaM.Actualización en técnica aséptica y uso de antibióticos profilácticos en procedimientos quirúrgicos ambulatorios que comprometan piel y mucosas: An update. Revista médica de Chile, 2016;144(8):1038-1043.
8. Wu SC, Marston W, et al. Woundcare:the role of advancedwoundhealingTechnologies J VascSurg2010;52: 59S-66S
9. Aktaş Ş. Kronik yarada lokal faktörler ve yardımcı tedaviler ANKEM Derg2012; 26(Ek 2):
10. O. Ç.Yara Bakımı Ve Tedavi Ürünlerine Genel Bakış İ.Ü TIp Fakültesi Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Anabilim Dalı 231 İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Yara Bakımı ve Tedavisi Sempozyum Dizisi No:67 s.231-236
11. MB. İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Sualtı Hekimliği ve Hiperbarik Tıp Anabilim Dalı, Çapa, İstanbul TOTBİD Dergisi2015; 14:1–7.
12. B.M. Yara bakım ürünleri. TOTBİD Dergisi, 2015;14:456-461.
13. GencerZE Erdinç, Ünal. Özkan, Ö. Basınç ülserleri tedavi maliyetleri etkililik analizi; konvansiyonel ve modern yara bakım tedavi maliyetlerinin karşılaştırılması. Akdeniz Tıp Dergisi, 2019;5(2):201-208.
14. SivrikayaS. K. Erdem G. Kronik Hastalıklarda Yara Bakımı. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 2019;8(2):99-104.

Sağlik Hizmeti Sunumunda Tibbi Sarf  ve Süreçlerin Hizmet Yönetimi

Ecz. Nihal BAYSAL KOÇER

T.C. Sağlık Bakanlığı Adana Şehir Hastanesi 504075022 baysaln@hotmail.com

Sağlık hizmetlerindeki tıbbi sarf malzemeleri ve tıbbi cihaz yönetiminin ilk basamağı tedarik zinciridir.  Tedarik zincirinin üretici şirketler, üretilen ürünlerin satıcı/dağıtıcıları 

ve tıbbi hizmet sağlayıcılar olmak üzere üç ana aktörü vardır. 

Kullanıcı tıbbi birimler en yüksek kalitede cihaz ve malzemeye en hızlı ve sürekli biçimde ulaşmak isterken,  tedarik makamı, isteği yalnız en hızlı ve sürekli biçimde değil, aynı zamanda fiyat/performans oranını göz önünde tutarak, mevcut yasa ve yönetmelikleri tam bir uyum içinde, en maliyet etkin ve sürdürülebilir şekilde karşılamakla yükümlüdür. Bu karmaşık süreç tüm dünyada tedarik mekanizmalarının maliyet öncelenerek global, dağıtık ve dolayısı ile son ürün oluşumunda birbirine bağımlı hale gelmesi ve sanayi üretim süreçlerinde yine maliyet öncelikli olan "minimum stok" ile çalışma prensibinin sağlık kuruluşlarına da büyük ölçüde sirayet etmesi nedeni ile daha da karmaşıklaşmıştır.    Minimum stok prensibi ve global bağımlılık durumunun kriz durumlarında ne kadar büyük sorunlara yol açtığı henüz yaşadığımızı COVID 19 pandemisinde tüm dünyada en ağır biçimde yaşanmıştır. Yine de stok miktarlarının en uygun düzeyde tutulması ve stokların maliyet etkin olarak yenilenmesi sağlık kurumlarının varlığının ve sağlık hizmetinin sürdürülebilirliğinin temel vazgeçilmezleri konumundadır. 

Womack'in 5 aşamasını sağlık sektöründe tıbbi sarf ve cihaz yönetimine uygularsak:

1.Aşama: İhtiyaç duyulan sarf/cihazın (Değer) tanımlanması

2.Aşama: Değer Akışı Haritasına uygun işleyişin başlatılması

3.Aşama: Akış'ın Oluşturulması

4.Aşama: Çekişin Oluşturulması

5.Aşama: Mükemmellik için çaba gösterilmesi  şeklinde bir ana akış ortaya çıkar.

Bu sürecin tüm tarafların memnuniyetine uygun olarak işletilebilmesi ve mükemmelleştirilebilmesi için, gerek kullnaıcı birim gerek depo biriminde birim içi koordinasyonun tam olması, birim içi stok ve sarfiyat takibinin tam ve düzenli yapılması, uygun kritik eşik belirlenmesi gerekli iken her iki birimin de düzenli iletişim içinde oluması, depo biriminin ise ayrıca tedarikçi firmalarla ürünün piyasa stok durumu ve ulaşılabilirliği  konusunda iletişim içinde bulunması gereklidir.

KAYNAKÇA:

1. Megat Adnan MR, Sahroni  M.  Best Practices in Healthcare Supply Chain Management to Improve the Performance of Healthcare Services. www.Academia.edu
2. Mirchandani P. Health Care Supply Chains: COVID-19 Challenges and Pressing Actions. Annals Int Med https://doi.org/10.7326/M20-1326
3. Francis, James R. FACHE. COVID-19: Implications for Supply Chain Management. Frontiers of Health Services Management 37(1):p 33-38, Fall 2020. | DOI: 10.1097/HAP.0000000000000092 
4. Martínez-Jurado PJ, Moyano-Fuentes J, Lean Management, Supply Chain Management and Sustainability: A Literature Review, Journal of Cleaner Production, Volume 85,2014, 134-150,ISSN 0959-6526, https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.09.042 (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652613006550)
5. Volland J, Fügener A, Schoenfelder J,  Brunner JO, Material logistics in hospitals: A literature review, Omega,Volume 69, 2017, 82-101,ISSN 0305-0483, https://doi.org/10.1016/j.omega.2016.08.004. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305048316304881)