Mu'tezilî Düşüncede İman-Amel İlişkisi Tartışmaları ve Mürtekib-i Kebîre'nin Durumu

Öz
Konu ve Amaç: Mu‘tezile, hicrî ikinci asırda büyük günah meselesi etrafında ortaya çıkan tartışmalar neticesinde teşekkül etmiş bir kelâm ekolüdür. Bu tartışmaların zemininde, Hz. Osman ve Hz. Ali dönemlerinde yaşanan olaylar ve akabinde Müslümanların birbirleri ile savaşmaları yer almaktadır. Ölen ve öldürülen kişinin ahiretteki durumunu ele alan bu tartışmalarda Mu‘tezile, kendisini uzlaşmacı bir ekol olarak tanımlamıştır. Araştırmanın amacı, Mu‘tezile’nin konu hakkındaki teorilerini saptayarak; bunların gelişiminde etkili olan siyâsî, kültürel, sosyolojik arka planı ortaya çıkarmak ve günümüz meselelerine bir bakış açısı kazandırmaktır.
Yöntem: Araştırma sürecinde teoriler, fikir-hadise irtibatı ilişkisi etrafında incelenmiş ve nazariyelerin arka planındaki siyâsî, kültürel, sosyolojik unsurlar göz önünde tutulmuştur.
Bulgular: Mu‘tezile, geliştirdiği iman teorisinde imanın tanımı, artması-eksilmesi, mukallidin imanı konusundaki farklı görüşleri ile diğer kelâmî ekollerden ayrılmıştır. Bu fikri tartışmaların neticesinde ise el-menzile beyne’l-menzileteyn ile el-va‘d ve’l-vaîd teorilerini ortaya koymuştur.
Sonuç: Mu‘tezile, büyük günah ve iman-amel ilişkisi etrafında gerçekleşen tartışmalar neticesinde kendi çağında geliştirdiği teorileri ile İslâm düşüncesine yeni bir ufuk kazandırmıştır. Bu kapsam da ortaya koyduğu el-menzile beyne’l-menzileteyn ile el-va‘d ve’l-vaîd görüşleri ise fırkanın alamet-i farikası olmuştur.