Bir Mezhebi Muhalifinin Gözünden Okumak: İbnü'r-Râvendî'nin Mu'tezile Eleştirisi ve Bunun Fırak Eserlerine Kaynaklık Etmesi

İslâm düşünce tarihinin ilk sistemli kelâm ekolü ve kelâm ilminin kurucusu olan Mu'tezile, İslâm inancını muhalif dinî ve felsefî akımlara karşı başarıyla savunmuştur. Fakat mihne sürecinde izlediği yanlış politikalar toplum nezdinde marjinalleşmesine ve gözden düşmesine, zaten sapkın olarak görülen ekole karşı kin ve düşmanlığın daha da artmasına neden olmuştur. Bu durum ilk döneme ait birçok Mu'tezilî eserin yok olmasına sebep olmuş, ekolü kendi kaynaklarından öğrenmek imkânsız hale gelmiştir. Özellikle ilk iki yüzyılda ortaya konmuş Mu'tezilî fikirler sadece fırak eserlerinden takip edilebilmiştir. Fakat fırak eserlerinin birçoğunun asıl gayesi görüşleri aktarılan ekolleri reddetmek ve müellifin mezhebinin doğruluğunu ortaya koymak olduğundan bunlardaki Mu'tezile tasviri genellikle eksik, yanlış ve taraflı olmuştur. Bu da İslam dünyasında yanlış bir Mu'tezile imajının yerleşmesine yol açmıştır. Bu yanlış imajın oluşmasında mezhep taassubunun yanı sıra fırak müelliflerinin eserlerinde aktardıkları bilgileri ekolün muhalifi olan İbnü’r-Râvendî’ye dayandırmaları da etkili olmuştur. Bu çalışmada, fırak eserlerindeki Mu'tezile tasvirinin büyük oranda İbnü’r-Râvendî’nin Fażîhatü’l-Mu'tezile adlı eserine dayandığı bazı örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır.