Blog: De ontdekking van het oudste digitale incunabel van de Nederlandse politiek op het web

De Koninklijke Bibliotheek (KB) doet sinds 2017 een onderzoek naar “digitale incunabelen” of “webwiegedrukken”: de alleroudste websites uit de begintijd van het web in Nederland.

Zeker websites voor 2000 zijn vaak experimenteel van aard en met de hand gecodeerd. Het webarchiveringsteam van de KB probeert nu veilig te stellen wat nog uit de periode 1992-2000 online is. Dit is een urgente opdracht, omdat een webpagina op het wereldwijde web gemiddeld maar 90 dagen online is. Het is al zeldzaam om een website aan te treffen die langer een jaar onveranderd op het web aanwezig is, laat staan een site uit de periode voor het millennium. Op 29 november tijdens de Werelddag van de Digitale Duurzaamheid (International World Preservation Day) zal met de onthulling van de speciale webcollectie met webwiegedrukken van internetprovider Euronet aandacht worden gevraagd voor dit bedreigde erfgoed.

Websites zijn geen gemakkelijk verzamelobject voor erfgoedinstellingen. De eerste Nederlandse website kwam al in februari 1992 online en was daarmee de derde website in de wereld: hierdoor begon het World Wide Web (https://www.nikhef.nl/over-nikhef/wat-is-nikhef/geschiedenis-nikhef/nikhef-en-het-www/(link is external)). Op het moment dat de KB in 2007 aan webarchivering begon, waren er al meer dan twee miljoen websites met een .nl-extensie. Desondanks was het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen in Groningen al in 2000 begonnen met een webarchief op te bouwen van websites van politieke partijen in het project Archipol(link is external). Dit betekent dat websites in Nederland relatief laat als verzamelobject werden beschouwd en dat al veel digitaal materiaal voor eeuwig verloren is gegaan. Hierdoor is een digitaal gat in de Nederlandse webcollecties ontstaan, doordat maar weinig websites uit de periode 1992-2000 gearchiveerd zijn.

Een urgente kwestie in dit verband zijn de websites die gehost worden door de internetprovider Euronet(link is external). Het bedrijf Euronet is opgericht in de zomer van 1994 door Simon Cavendish en Arko van Brakel en het was daarmee één van de oudste internetproviders in Nederland. (Over de geschiedenis van Euronet, zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/EuroNet(link is external)) In november 1998 kocht France Telecom het bedrijf van zijn oprichters en werd het een dochter van dit Franse telecomconcern. Euronet bleef Euronet voor de zakelijke markt, maar ging zich in 1999 onder merknaam Wanadoo ook richten op de consumentenmarkt. Wanadoo werd vervolgens Orange en Orange werd ten slotte Online.nl. Ondanks deze ontwikkelingen is de oorspronkelijke URL of webadres euronet.nl niet veranderd sinds 1994. Daardoor zijn er anno 2018 nog steeds websites uit de begintijd van het Nederlandse web online. Deze zijn als subdomein onder volgende domeinnamen gehost: http://home.euronet.nl/users/(link is external) en http://home.euronet.nl/users/~(link is external).

Het belang van de Euronet-sites als digitaal Nederlands erfgoed is dat Euronet één van de eerste providers van Nederland was waar internetpioniers (of liever webpioniers) hun eerste website hebben ondergebracht. Omdat de provider al zo lang bestaat, zijn hier bij toeval nog een aantal pionierssites, overzichtssites en tutorials voor het gebruik van het web uit de begintijd online bewaard gebleven. Sommige sites zijn vrijwel niet meer veranderd sinds 1995 en bestaan in deze vorm dus al meer dan twintig jaar online. Dit geeft de KB een unieke kans om alsnog dit materiaal te verzamelen voor onderzoekers van het digitale verleden in de toekomst.

Uitzonderlijk was ook dat anno februari 2017 het oorspronkelijke overzicht nog online te vinden was wat er aan sites op het web was gehost in mei 1997, december 1998 en in 2005. Hierdoor was de oorspronkelijke omvang van het Euronetdomein op deze data redelijk nauwkeurig te reconstrueren. Ook voor toekomstige onderzoekers is dergelijke data een goudmijn.

Slechts een klein deel van de oorspronkelijke Euronet-sites is opgenomen in de collectie van het bekende Internet Archive (IA)(link is external). Websites uit de begintijd van het web waren meestal handmatig gecodeerd en vanwege deze constructie was dit moeilijk te archiveren door webcrawlers als die van het IA. De website zit soms of helemaal niet in de collectie, of maar één of twee niveaus van de site . Zelfs als de site is opgenomen in de collectie, is deze daarom vaak toch incompleet. Tot dusver zijn deze oude sites nog niet gericht door een andere Nederlandse organisatie verzameld. Vanwege het zeldzame karakter is het belangrijk dat dit Nederlandse digitale erfgoed zo volledig mogelijk wordt veiliggesteld voor de toekomst en indien mogelijk alsnog gearchiveerd wordt.

Bij het selecteren van interessante en relevante gebruikerswebsites voor opname in de webcollectie trof het webarchiveringsteam van de KB bij toeval een kopie aan van de landelijke D66-website uit 1998 en pagina’s van de lokale site van de D66-afdeling Aalsmeer(link is external). Volgens de broncode staat deze site al twintig jaar op deze weblocatie online. (http://www.euronet.nl/users/ptl/d66/(link is external)) De site in de huidige vorm is drie jaar ouder dan de eerste versie van de landelijke D66-site in de collectie van Archipol, die pas op 23 april 2001 werd gearchiveerd(link is external). Alleen het IA heeft nog oudere versies van de D’66-site, maar deze zitten niet in een Nederlandse collectie.

De gearchiveerde D66-site is onderdeel van de nieuwe webcollectie “Internetarcheologie Euronet-Internet (1994-2017)”. De De inhoud en de betekenis van deze verzameling is beschreven in een digitale collectiebeschrijving. De collectie zelf is alleen te bestuderen in de leeszaal van de KB met een geldige jaarpas. Voor onderzoekers is een dataset met URL’s en een linkanalyse voorhanden. De collectiebeschrijving en bijbehorende data is vanaf donderdag 29 november onder deze link te vinden: http://lab.kb.nl/dataset/web-collection-internet-archaeology-euronet-internet-webcollectie-internetarcheologie

De eerste website van een landelijke politieke partij (PvdA) kwam in 1994 online en in 1998 hadden vrijwel alle belangrijke landelijke politieke partijen een eigen website. (De PvdA was één van de eerste partijen met een eigen website, zie het overzicht van alle Nederlandse websites in 1994(link is external)) De eerste website van D66 verscheen rond 1995 online.

De Euronet-gebruiker (en toenmalig D66 politicus) had de broncode van de oorspronkelijke site op diens eigen website gepubliceerd in een directory met een deel van de webpagina’s, die vanaf februari 1998 online was gezet.

De webpagina’s van de site zijn wel te bereiken via de links in de directory, maar de oorspronkelijke links op de gekopieerde D66-homepage verwijzen door naar pagina’s op de huidige d66.nl-site die natuurlijk anno 2018 allang niet meer online zijn. Behalve een kopie van de landelijke site staat er ook een versie uit 1998 van de website van de afdeling Aalsmeer in deze directory.

Het is niet bekend hoelang deze website nog op de oorspronkelijke locatie zal zijn te vinden, maar tot nu toe is deze oudste digitale incunabel van de Nederlandse politiek die nog live op het web te bewonderen is(link is external).

De webpagina’s van de site zijn wel te bereiken via de links in de directory, maar de oorspronkelijke links op de gekopieerde D66-homepage verwijzen door naar pagina’s op de huidige d66.nl-site die natuurlijk anno 2018 allang niet meer online zijn. Behalve een kopie van de landelijke site staat er ook een versie uit 1998 van de website van de afdeling Aalsmeer in deze directory.

Het is niet bekend hoelang deze website nog op de oorspronkelijke locatie zal zijn te vinden, maar tot nu toe is deze oudste digitale incunabel van de Nederlandse politiek die nog live op het web te bewonderen is.