Mu'tezile'nin İslam Siyaset Anlayışı: el-Emru bi'l-Ma'rûf ve nehyi ʻani'l-Münker

Hz. Peygamber’in vefatının ardından Müslümanlar arasında ortaya çıkan sorunlardan biri de dini buyrukların hayata geçirilmesi konusunda bir yaptırım gücünden bahsedilip edilemeyeceğine ilişkindir. Şayet bir yaptırımdan bahsedilebilirse, bu yaptırımın kim tarafından icra edileceği ve bunun nasıl sağlanacağı sorunudur. Hz. Peygamber sonrası dönemde yapılan çözüm önerilerinden biri; bir iş bölümü şeklinde kendini dışa vurmuş, iktidar ise bu iş bölümünün en tepesindeki icra makamı olarak görev üstlenmiştir. İslam siyaset kuramının kurucu ilkelerinden biri olan el-emr bi’l-ma’ruf ve’nehyi ani’l-münker bu süreçte önemli bir görev üstlenmiştir.

 Farklı ekoller arasında farklı pratiklere rastlansa bile bu ilkenin “vacip” oluşu konusuna ihtilaf yoktur. İlkenin sosyal ve politik alana uyarlama pratikleri Müslüman toplumda nasıl etkiler yaptığını, hangi tartışmaları sonuç verdiğini tespit etmeye çalıştık. İslam politik teorisinde dini bir ilkenin devlete bırakılmış olması, devlet başkanına dini alanı belirlemesine imkânı sağlamıştır. Bu durum iktidar-ulema çekişmesinin önemli nedenlerinden biri olmuştur.

Bu çalışmada el-emr bi’l-ma’ruf ve’nehyi ani’l-münker ilkesine dini anlayışlarında önemli bir sorumluluk veren Mu’tezilî ekolün, bu siyasi ilkeye ilişkin yaklaşımları ele alınacaktır. Bunu yaparken de akımın teoloji çevrelerinde öne çıkan Kâdî Abdulcebbâr’ın metinleri üzerinden bir değerlendirme yaptık.