Açık Bilimde Açık Arşivlerin Rolü

Sunumda açık bilimde açık (kurumsal) arşivlerin rolü, COAR (Açık Erişim Arşivler Konfederasyonu)'nun yeni nesil arşiv ilke ve karakteristikleri ve iyi uygulama örneklerinden söz edilmektedir. 

COAR (Confederation of Open Access Repositories = Açık Erişim Arşivler Konfederasyonu) dünyanın her yerinden 140’dan fazla üye kurum ve ortağı ile uluslararası bir dernektir. Açık arşiv topluluklarında kapasite geliştirmek, ilgili politika, altyapı ve uygulamaların uyumunu sağlamak, ve bu toplulukların global sesi olmak için çalışır. OpenAIRE Advance proje ortağıdır.

Açık bilim, bilimin tüm paydaşların işbirliği yapabileceği ve katkıda bulunabileceği şekilde uygulanmasıdır. Araştırma verileri, laboratuvar notları ve diğer araştırma süreçlerine serbestçe erişimi gerektirir. Bu serbest erişim, araştırmanın veya araştırmaya esas olan veri ve metodların yeniden kullanımının, dağıtımının ve üretiminin mümkün olduğu koşulları kapsar. Açık arşivler hizmet ettikleri kitlenin entelektüel çıktısını yönetir ve buna erişim sağlar. Bu açıdan çok değerli bir –yerel- yarar sağlar. Bir yandan da daha geniş araştırma ağı içinde arşivler birleşim noktasıdır. Ortaklaşa yarattıkları içerik ile küresel bilgi varlığını oluşturduklarından, yüksek katma değer hizmet üretme potansiyeline sahiptirler. Açık arşivler, açık bilimin gerçekleştirilmesi için yerel, katılımcı, küresel politika ve standartlara uygun, üzerinde yeni servislerin geliştirilebileceği altyapıyı sağlar. 

Arşivin kendisi bir teknoloji dir ve teknoloji değişir. Asıl önemli olan, açık arşivler ile yaratmak istediğimiz, kurumların, üniversitelerin ve onların kütüphanelerinin merkezde olduğu küresel bir bilimsel iletişim sistemidir. Kurumsal (açık) arşivler yüksek öğretim ve araştırma kurumlarında yaygın olarak kullanılıyor ve bilimsel iletişimin temelini oluşturuyor. Ancak bu arşivlerin çoğu zaman eski teknolojileri kullandığını, bugünün semantik web standartlarından uzak olduğunu, tam potansiyellerini kullanmadıklarını ve fonksiyonlarının çoğunlukla yayınlanmış makalelerin depolandığı bir yer olarak varlıklarını sürdürdüklerini görüyoruz.
Halbuki bu arşiv ağından yararlanabilir, bu sistemleri web-merkezli, birlikte işlerlik ilkelerine uygun, etkin ve işlevsel altyapılar haline getirebiliriz.

COAR yeni nesil açık arşivleri, bilimsel iletişimde dağınık ve küresel bir ağ altyapısının temeli olarak konumlandırmaktadır. Bu altyapı, katma değer yaratan hizmetler sunabilen, böylelikle geleneksel sistemi dönüştürecek, daha araştırma merkezli hale getirecek, inovasyonu destekleyen ve ayrıca akademik topluluk tarafından kolektif olarak yönetilen özelliktedir. Yeni nesil arşivler;

• Yayınlanmış makale, ön baskılar, veri setleri, rapor, imaj, yazılım vb. geniş yelpazede kaynak çeşitliliği barındırır.
• Kaynak merkezlidir, yayının kendisi hizmetin ve altyapının odak noktasıdır.
• Dış sistemlerle bağlantılı bir arşivdir. Arşivler arası bağlantılar, farklı arşivlerdeki kaynaklar arasındaki etkileşimin sonucu olarak, çift yönlü linkler veya üst verinin değişimi ile yaratılan katman servisler aracılığı ile yapılır. 
• Makine dostudur, minimum geliştirme çabası ile çok çeşitli küresel arşiv servislerinin geliştirilebilmesine izin verir. 
• Aktif yapıdadır; versiyonlama, yorum, güncelleme ve kaynaklar arasında bağlantıyı destekler. 

Bütün bu gelişmeler bağlamında, akademi, araştırma değerlendirme ve akademik yükseltmelerde araştırmayı ve araştırmacıyı merkeze alacak girişimlerin destekçisi ve uygulayıcısı olmalı. Araştırma fonları ve bütçeleri araştırmacıya ve bilime doğrudan yarar sağlayacak servislere kanalize edilmeli. Bilimsel iletişimde silo yapılardan kurtulup, grift yapılara dönüşmeli. Yeni nesil arşiv ilkeleri ve fonksiyonlarını benimseyerek mevcut kurumsal açık arşivleri işlevsel hale getirmelidir.