Muhammed Abduh'a Göre İslami Yenileşme ve Temel Dinamikleri

Cemaleddin Afgani’nin öğrencisi ve yakın çalışma arkadaşı olan Muhammed Abduh, Mısır’da Modern İslami düşüncenin öncülerindendir. İslam dünyasının her bakımdan geri kaldığı çalkantılı bir dönemde yaşadı. Müslümanları geri bırakan nedenler ve çıkış yollarının neler olduğu; Batı’nın olumsuz etkilerine karşı Müslümanların nasıl bir tutum ve tavır belirlemeleri gerektiği üzerinde durdu. Modern dönem, yenileşme hareketlerini önceki dönem tecdit, ihya ve ıslah hareketlerinden ayıran önemli hususiyetlerden biri, sadece İslam dünyasının kendi iç problemlerine çözüm üretmek değil; aynı zamanda dışarıdan, özellikle, Batı’dan gelen problem ve meydan okumalara karşı koyabilmekti. Bu dönemin diğer alimleri gibi Muhammed Abduh da, Müslümanları içinde bulundukları güç durumdan kurtarabilmek için çareler araştırıyordu. Öncelikle çöküş nasıl durdurulabilir ve ilerleme nasıl sağlanabilirdi? Abduh, İslam’ın bid’at ve hurafelerden ayıklanması, asr-ı saadet Müslümanlığına dönüş, eğitim-öğretim alanında reform ve İslam Birliği (İttihad-ı İslam) gibi reçetelerle problemlerin üstesinden gelmeyi hedefliyordu. Müslümanların ruh ve zihin dünyalarında yapılacak inkılabın maddi kalkınmayı da beraberinde getireceğini düşünüyordu. Muhammed Abduh, eserleri ve fikirleriyle Osmanlı-Türk düşüncesi üzerinde de etkili olmuş önemli alimlerden biridir.