Kariery kryminalne – problem definicji

Analiza przedstawionych w niniejszym rozdziale koncepcji teoretycznych odnoszących się do karier kryminalnych wykazuje, iż nie da się opracować jednej, akceptowalnej dla wszystkich definicji kariery kryminalnej. Poszczególni badacze tworząc swoje propozycje wychodzą z odmiennych założeń teoretycznych albo wnioski swoje opierają na wynikach prowadzonych przez siebie badań. Nie oznacza to, że nie da się odnaleźć w tych propozycjach elementów wspólnych, choć tych jest mniej. Co do jednego elementu kariery kryminalnej badacze wydają się być zgodni: każda kariera musi mieć swój początek, określony czas trwania oraz koniec. Czasem podzielona jest ona na etapy, pomiędzy którymi  zachodzą dłuższe okresy przerw w działalności przestępczej. Brak natomiast zgodności co do przyczyn wejścia na drogę przestępczą. Jedni akcentują głównie zaburzenia o różnym podłożu jako czynnik wywołujący przestępczość jednostki96, inni wskazują na czynniki środowiskowe, których niekorzystny układ może popchnąć sprawcę do zachowań niezgodnych z prawem, a jeszcze inni akcentują świadomy wybór sprawcy wybierającego karierę profesjonalnego przestępcy. Niektórzy autorzy wskazują na deterministyczną ścieżkę kariery kryminalnej, która następuje praktycznie niezależnie od woli jednostki, inni zaś wskazują na możliwość świadomego wyboru. Istotnym elementem przy kształtowaniu kariery kryminalnej są czynniki społeczne. Dla niektórych z autorów są wręcz niezbędne dla zrozumienia działań przestępczych, podczas gdy inni akcentują bardziej czynniki wewnętrzne związane z samokontrolą sprawcy. Motywacją do podjęcia kariery mogą być wyłącznie czynniki zewnętrzne związane ze zdobywaniem dóbr materialnych, kariera może (choć nie musi) wiązać się ze zdobywaniem środków do życia, ale musi dla sprawcy być „opłacalna” albo to zagadnienie w ogóle nie jest przedmiotem rozważań teoretycznych, gdyż przyczyn zachowań przestępczych upatruje się gdzie indziej. Różne stanowiska dotyczą też przerw w trakcie kariery. Dla jednych jest to jedynie czasowe zawieszenie działalności przestępczej, dla innych przerwa może oznaczać wstęp do wyjścia (desistance) z takiej kariery. Wreszcie czas trwania kariery – tu również brak jest wśród autorów zgodności. Niektórzy, jak David P. Farrington wskazują, że wystarczy już jedno przestępstwo, by mówić o karierze, choć zwykle jest ich kilka, inni przyjmują konkretną liczbę skazań jako kwantyfikator kariery. Opracowanie na tej podstawie jednej, satysfakcjonującej większość definicji kariery kryminalnej jest w naszej ocenie niemal niemożliwe. Przyjęcie któregoś ze spojrzeń na czynniki powodujące wejście sprawcy w działalność przestępczą powoduje, że w odmienny sposób określać będziemy, czym taka kariera jest. Wydaje się, że dla celów badawczych najlepszym jest wybór konstruowania takiej definicji przede wszystkim w oparciu o zmienną ilościową. Dokonanie określonego wyboru co do liczby przestępstw/skazań, jakie musi popełnić w trakcie swojej działalności przestępczej sprawca, pozwala na sklasyfikowanie jego działalności jako mieszczącej się w ramach kariery kryminalnej, a w konsekwencji umożliwia podjęcie dalszych analiz związanych z przyczynami jego wejścia, trwania i ewentualnego wyjścia z drogi przestępczej. Taką drogą poszliśmy w toku badań, których efektem jest niniejsze opracowanie.