Published December 31, 2020 | Version v1
Book chapter Open

Dziecko w sytuacji przemocy w rodzinie w ujęciu kryminologicznym

  • 1. Instytut Nauk Prawnych PAN

Description

The chapter entitled: The criminological aspects of children exposed to violence against family aims to analyse the criminological aspects of violence against family with a particular focus on the position of children. Selected provisions of national and international law ensuring the protection of children from violence were discussed, and in particular the provisions contained in the constitution of the Republic of Poland, criminal law, civil law and the act on counteracting violence against family. Parts of this text have the nature of a dogmatic legal analysis, however, it has been supplemented to include an analysis of case law, statistics and opinion polls.

The author of the text touches upon controversial issues concerning, among others, the constitutional prohibition of corporal punishment and the prohibition of punishment of children introduced into the Family and Guardianship Code, as well as the procedure for removing a child from a family in the event of a direct threat to the child’s life or health from violence to the child by relatives. This procedure in particular raises concerns about constitutionality and excessive interference in parental rights at the administrative level without a prior judicial decision.

The possibilities of a criminal law response to violence against family were discussed, as well as the instruments related to the launch of the „Blue Card” procedure, including in particular those that can be used within the work of Interdisciplinary Teams. The topic of children in a divorced-related conflict, which often generates violent or aggressive behaviour between family members, is also addressed.

The text also describes the different procedural roles that children can play in court proceedings in cases involving the use of violence. This most frequently occurs children in the role of a victim or witness, but children can also be a perpetrator of violence, which justifies the application of the act on juvenile delinquency proceedings and in some situations even the Penal Code.

The text ends with the conclusion that the mechanisms for the legal protection of children against violence in Polish law, both criminal and resulting from the act on counteracting domestic violence, seem to be satisfactory, including in terms of compliance with international standards. However, in many aspects the legal provisions are inconsistent and their application in practice is questionable.

Files

wiktorska_dziecko_w_sytuacji_przemocy_w_rodzinie_w_ujeciu_kryminologicznym.pdf

Additional details

References

  • Adamski F., Rodzina – wymiar społeczno-kulturowy, Kraków 2002.
  • Andrejew I., Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1971.
  • Andrzejewski M., Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej (dziecko, rodzina, państwo), Kraków 2003.
  • Banasiak J., Reagowanie wychowawcze w wielowymiarowej pedagogice działania. Elementy teorii i metodyki, Warszawa 1997.
  • Banaszak B., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
  • Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 2006.
  • Błachut M., Gromski W., Kaczor J., Technika prawodawcza, Warszawa 2008.
  • Błeszyński J.J., Rodkiewicz-Ryżek A., Ochrona praw dziecka w świetle standardów polskich i międzynarodowych, "Pedagogia Christiana" 2012, t. 30, nr 2, s. 95–109.
  • Cabalski M., Przemoc stosowana przez kobiety, Kraków 2017.
  • Chojnacka W., Reakcje dzieci na rozwód rodziców, "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 2003, nr 3.
  • Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence on 11 May 2011, "Council of Europe Treaty Series" 2011, nr 210, https://rm.coe.int/168008482e [dostęp: 20.04.2020].
  • Cudak H., Zaburzenia w zachowaniu dzieci z rodzin rozwiedzionych [w:] G. Poraj, J. Rostowski (red), Zagrożenia życia rodzinnego, Łódź 2003.
  • Czerederecka A. (red.), Rodzina w sytuacji okołorozwodowej, Kraków 2018.
  • Czyż E., Prawa dziecka, Warszawa 2002, http://beta.hfhr.pl/wp-content/uploads/2015/10/ HFPC_prawa_dziecka.pdf [dostęp: 5.02.2020].
  • Dąbrowski M., Dopuszczalność stosowania tortur jako metody walki z terroryzmem w świetle standardów wynikających z Konstytucji RP, prawa międzynarodowego i europejskiego, "Przegląd Prawa Konstytucyjnego" 2015, t. 24, nr 2, s. 67–86.
  • Drozd R., Przestępstwo znęcania się jako problem nauk penalnych, "Przegląd Prawa i Administracji" 2009, nr 81, s. 181–185.
  • Frąckowiak J., Orzecznictwo i doktryna jako źródło prawa prywatnego, "Przegląd Prawa i Administracji" 2018, t. 112, s. 47–65.
  • Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 20011, s. 32.
  • Grygorczuk A., Dzierżanowski K., Kiluk T., Mechanizmy psychologiczne występujące w relacji ofiara–sprawca przemocy, "Psychiatria" 2009, t. 6, nr 2, s. 61–65.
  • Hart A.D., Rozwód. Jak ratować dzieci, M. Ciszewska (tł.), Poznań 2006.
  • Herman J.L., Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 1998.
  • Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 2016.
  • Jabłoński K., Rozwód? Jak go przeżyć, Warszawa 2008.
  • Jaros P., Ochrona praw dziecka po przystąpieniu do UE [w:] M. Potapowicz, M. Krauzowicz, P. Przybylski (red.), Prawa dziecka po przystąpieniu do UE. Materiały z Konferencji Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2004.
  • Klaus W., Dziecko przed sądem. Wymiar sprawiedliwości wobec przestępczości młodszych nieletnich, Warszawa 2009.
  • Klaus W., Kryminologia krytyczna [w:] E. Drzazga, M. Grzyb (red.), Nowe kierunki w kryminologii, Warszawa 2018, s. 89–110.
  • Konarska-Wrzosek W., Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece [w:] J. Warylewski (red.), Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, System Prawa Karnego, t. 10, Warszawa 2012, s. 885–999.
  • Kossowska A., Zmiana społeczna a przestępczość – wzajemne związki, uwarunkowania, konsekwencje [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości, Warszawa 2013, s. 73–101.
  • Kramkowska E., Człowiek stary jako ofiara przemocy w rodzinie, Gdańsk 2016.
  • Kuć M., Kryminologia, Warszawa 2013.
  • Kulesza W., Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej [w:] J. Warylewski (red.), Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, System Prawa Karnego, t. 10, Warszawa 2012, s. 1001–1093.
  • Lapiński A., Ograniczenia władzy rodzicielskiej w polskim prawie rodzinnym, Warszawa 1975.
  • Lewicka-Zelent A., Przemoc rodzinna, Warszawa 2017.
  • Maćkowicz J., Osoby starsze jako ofiary przemocy domowej. Ujęcie wiktymologiczne, Kraków 2015.
  • Marek A., Prawo karne, Warszawa 2009.
  • Melibruda J., Przeciwdziałanie przemocy domowej, Warszawa 2009.
  • Morawska E.H., Ochrona praw dziecka w świetle art. 72 Konstytucji RP. Uwaga na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, "Kwartalnik Prawa Publicznego" 2007, t. VII, nr 4, s. 125–144.
  • Morawska M., Zakaz stosowania kar cielesnych a pozaustawowy kontratyp karcenia wychowawczego, "Prokuratura i Prawo" 2012, nr 10, s. 27–44, https://docplayer.pl/65106- 05-Zakaz-stosowania-kar-cielesnych-a-pozaustawowy-kontratyp-karcenia-wychowaw czego.html [dostęp: 20.09.2020].
  • Piekarska A., Agresywne zachowanie – analiza psychologiczna, "Psychologia Wychowawcza" 1983, nr 3, s. 301–316.
  • Piekarska A., Przemoc, kary cielesne i krzywdzenie dzieci, "Dziecko Krzywdzone" 2003, t. 2, nr 2, s. 2–7, https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/109 [dostęp: 24.12.2019].
  • Piotrowska M., "Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne" 2012, nr 21, s. 73– 87.
  • Podlewska J., Uwaga dziecko! Realizacja procedury "Niebieskie Karty" w sytuacji przemocy w rodzinie wobec dziecka. Poradnik dla członków zespołów interdyscyplinarnych i grup roboczych, Warszawa 2016, http://edukacja.fdds.pl/90256df5-30cf-489b-a7f1-1cb50532d4a1/ Extras/fdds-broszura-uwaga-dziecko-1608.pdf [dostęp: 6.12.2019].
  • Pospiszyl I., Przemoc w rodzinie, Warszawa 1994.
  • Rode D., Psychologiczne uwarunkowania przemocy w rodzinie, Katowice 2010.
  • Sitarz O., Ochrona praw dziecka w polskim prawie karnym na tle postanowień Konwencji o prawach dziecka, Katowice 2004.
  • Skąpska G., Prawo i społeczeństwo, Katowice 1999.
  • Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej polskiej. Komentarz, Kraków 2002.
  • Słyk J., Odbieranie dzieci rodzicom na podstawie art. 12a ustawy z 29.07.2005 o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, "Prawo w Działaniu" 2015, nr 24, s. 263, https://iws. gov.pl/wp-content/uploads/2018/09/Jerzy-S%C5%82yk-Odbieranie-dzieci-rodzicomna- podstawie-art.-12a-ustawy-z-29.07.2005-o-przeciwdzia%C5%82aniu-przemocy-wrodzinie- 263.pdf [dostęp 16.12.2019].
  • Smyczyński T. (red.), Prawo rodzinne i opiekuńcze, System Prawa Prywatnego, t. 11, Warszawa 2009.
  • Smyczyński T., Ochrona rodziny w konstytucji RP, "Państwo i Prawo" 1994, nr 2, s. 4–11.
  • Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2018.
  • Spurek S., Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, Warszawa 2008.
  • Tobiasz-Adamczyk B. (red.), Przemoc wobec osób starszych, Kraków 2009.
  • Tobiasz-Adamczyk B., Brzyska M., Grodzicki T., Zaniedbanie i samozaniedbanie osób starszych. Medyczne i społeczne uwarunkowania, Kraków 2019.
  • Turos L., Wychowawcze i kulturotwórcze funkcje rodziny, Warszawa 2006.
  • Tyszka Z., Socjologia rodziny w Polsce, "Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny" 1990, nr 3–4, s. 233–248, http://repozytorium.amu.edu.pl:8080/bitstream/ 10593/16223/1/017%20ZBIGNIEW%20TYSZKA.pdf [dostęp: 26.10.2020].
  • Wąsek A., Zawłocki R. (red.), Komentarz KK, Warszawa 2010.
  • Wiktorska P., Zmiany w kontrolowaniu przemocy wobec najbliższych [w:] K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst (red.), Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, Warszawa 2017, s. 219–230.
  • Wirkus Ł., Kozłowski P., Przemoc w rodzinie: ujęcie interdyscyplinarne, Kraków 2017.
  • Wojciechowski Ł., Kryminologiczne aspekty wybranych form przestępczości gospodarczej, "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie", 2017, t. 7, nr 1, s. 97–110.
  • Wrona G., Ustawa po przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Komentarz, Warszawa 2020.
  • Wróbel W., Zoll A., Polskie Prawo karne. Część Ogólna, Kraków 2010.
  • Zaporowska M., Zaporowska Z., Spór wokół konstytucyjnego zakazu stosowania wobec małoletnich kar cielesnych, "Przegląd Sądowy" 2009, nr 7–8, s. 113–119.
  • Zielińska A., Przemoc wobec dziecka jako przykład zaburzenia relacji międzyludzkich w rodzinie [w:] A. Przecławska (red.), Relacje między ludźmi jako przedmiot badań pedagogicznych, Warszawa 1993.
  • Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej – Kodeks karny z dnia 11 lipca 1932 r., Dz.U. R.P. 1932 Nr 60 poz. 571.
  • Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. 2015 Nr 238 poz. 2082 t.j. ze zm.
  • Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296 ze zm.
  • Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny, Dz.U. 1969 Nr 13 poz. 94.
  • Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r., Dz.U. 1982 Nr 35 poz. 228.
  • Ustawa z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz.U. 1993 Nr 17 poz. 178.
  • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz.U. 2016 poz. 1137 t.j. ze zm.
  • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz.U. 1997 Nr 89 poz. 555 ze zm.
  • Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka, Dz.U. 2000 Nr 6 poz.69 ze zm.
  • Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz.U. 2015 poz. 1390 ze zm.
  • Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i niektórych innych ustaw, Dz.U. 2010 Nr 125 poz. 842.
  • Rozporządzenie MSWiA z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie, Dz.U. 2011 Nr 81 poz. 448.
  • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta", Dz.U. 2009 poz. 1245.
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29 UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220 WSiSW, Dz.U. UE L 315/57.
  • Ustawa z dnia 30 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2020 poz. 288.
  • Wyrok SN z 20 stycznia 1981 r., IKR 329/80, LEX.
  • Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2009 r., V KK 150/09, LEX nr 553756.
  • Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 13 grudnia 2013 r., II SA/Go 883/13, http:// www.lexlege.pl/orzeczenie/101748/ii-sa-go-883-13-postanowienie-wojewodzki-sadadministracyjny- w-gorzowie-wlkp/ [dostęp: 30.04.2020].
  • Wyrok WSA we Wrocławiu z 14 października 2014 r., IV SAB/Wr 166/14, CBOSA.
  • Orzeczenie SO we Wrocławiu z 10 listopada 2015, II Ca 884/15, http://orzeczenia.wroclaw. so.gov.pl/content/$N/155025000001003_II_Ca_000884_2015_Uz_2015-11-20_002 [dostęp 7.04.2020].
  • Orzeczenie SO we Wrocławiu z 27 października 2016 r., II Ca 1100/16, http://www. orzeczenia.ms.gov.pl/details/11$0020a$0020ustawy$0020o$0020przeciwdzia$0142aniu- $0020przemocy/155025000001003_II_Ca_001100_2016_Uz_2016-11-18_002 [dostęp: 30.04.2020].
  • Postanowienie SO w Kaliszu z 3 listopada 2016 r., II Ca 414/16, http://www.orzeczenia. ms.gov.pl/details/11$0020a$0020ustawy$0020o$0020przeciwdzia$0142aniu$0020przemocy/ 152505000001003_II_Ca_000414_2016_Uz_2016-11-03_001 [dostęp: 30.04.2020].
  • Postanowienie SR w Głubczycach z 28 sierpnia 2017 r., INs84/17, http://www.orzeczenia. ms.gov.pl/details/11$0020a$0020ustawy$0020o$0020przeciwdzia$0142aniu$0020przemocy/155015550000503_I_Ns_000084_2017_Uz_2017-08-28_001 [dostęp: 30.04.2020].
  • Dziecko w procedurze "Niebieskie Karty", http://www.swiatproblemow.pl/dziecko-w-procedurze- niebieskie-karty/ [dostęp: 20.12.2019].
  • Fundacja Pozytywnych Zmian, Temida przeciwko przemocy – rozprawy z art. 207 k.k. pod lupą, https://publicystyka.ngo.pl/temida-przeciwko-przemocy-rozprawy-z-art-207-k-k-podlupa [dostęp: 19.12.2019].
  • Główne zarzuty niekonstytucyjności względem ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, https://www.ordoiuris.pl/rodzina-i-malzenstwo/glowne-zarzuty-niekonstytucyjnosciwzgledem- ustawy-o-przeciwdzialaniu-przemocy [dostęp: 17.11.2019].
  • Kaczmarek M., Dziecko w postępowaniu sądowym, s. 12 http://www.mk_dziecko_w_postepowaniu_ sadowym.pdf [dostęp:18.04.2020].
  • Paszkiewicz W., Gdy dziecko jest świadkiem przemocy, http://www.swiatproblemow.pl/gdy- -dziecko-jest-swiadkiem-przemocy/ [dostęp: 20.12.2019].
  • Policja, Przemoc w rodzinie, http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w- -rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html [dostęp: 5.02.2020].
  • Szaniawski P., Sondaż: Czy Polacy akceptują bicie dzieci, https://www.rp.pl/Kraj/170539795- Sondaz-Czy-Polacy-akceptuja-bicie-dzieci.html [dostęp: 3.09.2018].
  • Topolewska M., Niebieską kartę można założyć tylko osobie pełnoletniej, "Gazeta Prawna" z 29.01.2014 r. , http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/773927,niebieska-karta-tylko-dlaosoby- pelnoletniej.html [dostęp: 12.04.2020].